Meesters van Guillaume de Deguileville
Boekverluchters (2 of 3) verantwoordelijk voor de verluchting van een in Brussel, Koninklijke Bibliotheek bewaard gebleven handschrift met de drie allegorische bedevaartverhalen van Guillaume de Deguileville. Deze monnik van de cisterciënzerabdij van Chaalis, nabij Senlis, voltooide de eerste versie van de Pèlerinage de la vie humaine in 1330-1331. Na 1335 schreef hij de Pèlerinage de l’ame en hij voltooide de cyclus in 1358 met de Pèlerinage de Jhesuchrist. Deze bedevaartstrilogie was bijzonder populair en voorzag klaarblijkelijk in een behoefte, getuige de 83 Franse manuscripten die bewaard zijn gebleven.
De verluchting van het Brusselse manuscript, vermoedelijk het werk van twee (of drie) kunstenaars wordt terecht als één van de hoogtepunten van het Pre-Eyckiaans realisme beschouwd. De revolutionaire expressiviteit van de taferelen, die wat betreft de uitbeelding van menselijke figuren anticipeert op de moderne karikatuur, is iedere onderzoeker opgevallen.
Opvallend is het onderscheid tussen de meer archaïsche werkwijze van de eerste kunstenaar, de zogenaamde Grisaillemeester, en de ongeremde expressieve vernieuwingen van de tweede, genaamd de Hellemeester. Deze laatste artiest schildert raak getypeerde en stevig gemodelleerde personages, in bewogen houdingen en gebaren. Kenmerkend is de zin voor beweging, drama en pathos, waarbij een arsenaal van expressiemiddelen wordt aangewend om de meest uiteenlopende aspecten van het menselijk gemoed te vatten.
Het hoogtepunt van dramatische actie en psychologische typeringen treft men aan in de helletaferelen van de Pèlerinage de l’Ame, waarin de lichamelijke en geestelijke pijniging van de zondaars meedogenloos wordt geobserveerd. De taferelen vormen een vrij uitzonderlijk geheel, dat nauwelijks gedetailleerde vergelijking toelaat met eigentijds materiaal.
Terecht is gewezen op een gelijkaardige manier van psychologische typering en karikaturale vertekening in een astrologisch tractaat (New York, Pierpont Morgan Library, ms m 785) en in enkele taferelen uit een Somme le roi (Brussel, Koninklijke Bibliotheek, KB, ms 11041). Voorts kondigen de taferelen het getijdenboek van Rohan aan.
Toch kunnen ze niet precies gedateerd en gelokaliseerd worden. De mening van sommige onderzoekers die Parijs als plaats van ontstaan voorstelden is niet houdbaar. Een Zuidvlaamse (Artesië) origine komt het meest in aanmerking.
Catalogus
Brussel, Koninklijke Bibliotheek
Ms 10176-78 Guillaume de Deguileville, Pèlerinage de la vie humaine, Pèlerinage de l’ame, Pèlerinage de Jhesuchrist, Zuid-Vlaanderen (Artesië?) ca 1400-1410
Literatuur
- Leuven 1993, nr. 55
- Smeyers 1998, p. 176, 215, 216
- Leuven 2002, nr. 67