Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Cod Guelf 105 noviss 2

Helmarshausen (School)

Direct link to:

Gospels of Heinrich der Löwe

School van boekverluchting, centrum van boekverluchtingskunst, gevestigd in de Benedictijnerabdij van Helmarshausen, gelegen aan de rivier de Diemel, zuid-westelijk van de huidige stad Bad Karlshafen. Actief gedurende de 11e en 12e eeuw, met name tussen 1050 en 1150.

Inleiding

Het klooster Helmarshausen werd tegen het einde van de 10e eeuw gesticht door graaf Eckhard en zijn echtgenote. Reeds in 997 werd dit klooster door Keizer Otto III tot Rijksabdij gepromoveerd. Onder de leiding van abt Thietmar (1081-1112) kwam het klooster tot grote wetenschappelijke en culturele bloei, die klaarblijkelijk gedurende de gehele 12e eeuw standhield.

Vanaf het einde van de 11e eeuw zijn de activiteiten zichtbaar van een scriptorium en boekverluchtingsatelier in Helmarshausen. Er ontwikkelde zich, getuige de vele met zekerheid uit Helmarshausen afkomstige handschriften, een leidend centrum van boekverluchtingskunst in Noordwest-Duitsland dat tot aan het einde van de 12e eeuw in hoog aanzien stond.

De boekverluchtingskunst in Helmarshausen in de literatuur

Een van de 1e overzichten van de boekverluchtingskunst in Helmarshausen geeft het in 1933 verschenen werk van Franz Jansen: Die Helmarshausener Buchmalerei zur Zeit des Heinrichs des Löwen. Pas in 1972 verscheen een 2e algemeen overzicht, te weten: Ekkehard Krüger, Die Schreib- und Malwerkstatt der Abtei Helmarshausen bis in die Zeit Heinrichs des Löwen, in drie banden.

De handschriften

De beroemdste opdrachtgever van Helmarshausen was zonder meer Heinrich der Löwe, voor wie onder meer het fameuze Evangeliarium van Heinrich der Löwe werd vervaardigd.

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Cod Guelf 105 noviss 2, f. 73v

Voorts werd voor hem een psalter verlucht, waarvan thans nog slechts een fragment bewaard is gebleven in de British Library in Londen (ms. Lansdowne 381 I), terwijl voor zijn 1e echtgenote, Clementia von Zähringen, een psalter werd verlucht dat zich thans in Baltimore bevind (Walters Art Gallery, ms W 10).

De schrijver en wellicht ook verluchter van het Evangeliarium van Heinrich der Löwe was, blijkens een beroemd opdrachtvers, de monnik Herimann (zie verder aldaar, ook voor een weergave van deze opdrachtvers).

Het handschrift werd op 6 december 1983 door Sotheby’s in Londen geveild en is thans eigendom van een tweetal Duitse bibliotheken (Herzog August Bibliothek en Bayerische Staatsbibliothek).

Catalogus

Baltimore, Walters Art Gallery

Ms W 10 psalter (voor Clementia von Zähringen, 1e echtgenote van Heinrichs des Löwen?), Helmarshausen, ca 1160

literatuur:

  • Jordan-Kötzsche-Knopp 1984, p. 47

Cleveland, The Cleveland Museum of Art

J.H. Wade Fund nr. 33-445 los blad met Geboorte afkomstig uit een evangeliarium thans in Trier, Helmarshausen eind 12e eeuw, verluchting door hetzij Heriman zelf hetzij een directe navolger

Cleveland, The Cleveland Museum of Art, J.H. Wade Fund nr. 33-445 los blad met Geboorte

literatuur:

  • Corvey 1966, Band 2, nr. 194
  • De Winter 1985 (2), kleurpl. XXIII

Londen, British Library

Ms Lansdowne 381 I psalter (fragment), Helmarshausen, tussen 1168 en 1189

literatuur:

  • Corvey 1966, Band 2, nr. 191
  • Jordan-Kötzsche-Knopp 1984, p. 47

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms Ludwig II 3 evangeliarium, Helmarshausen, tussen 1120 en 1140 Helmarshausen (School)

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms Ludwig II 3, f. 127v-128r

literatuur:

  • Sotheby’s 9 december 1958 (Dyson Perrins, 1), lot 3

München, Bayerische Staatsbibliothek

Clm 30055 Evangeliarium van Heinrich der Löwe, Helmarshausen, ca 1185-1188, 1e deel in Wolfenbüttel, zie aldaar voor literatuur

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Cod Guelf 105 noviss 2, f. 111r

Trier, Domschat

Ms 142/124/67 evangeliarium, Helmarshausen, ca 1188-1200 (incompleet, 1 blad thans in The Cleveland Museum of Art)

literatuur:

  • Jansen 1933, p. 118-128
  • Corvey 1966, Band 2, p. 506-8, afb. 187-189, 193, 132
  • Krüger 1972, p. 915-926
  • Klemm 1988, p. 143-144

Uppsala, Universitätsbibliothek

Evangeliarium van de kathedraal van Lund, Helmarshausen, ca 1150

literatuur:

  • De Winter 1985 (2), p. 106-7

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek

Cod Guelf 105 noviss 2 Evangeliarium van Heinrich der Löwe, Helmarshausen, ca 1185-1188 (2e deel in München)

literatuur:

  • Swarzenski 1932, p. 254-278
  • Jansen 1933
  • Corvey 1966, Band 2, p. 503-505
  • Krüger 1972, p. 768-788
  • Sotheby’s 6 december 1983
  • Gosebruch 1983Jordan-Kötzsche-Knopp 1984
  • Steigerwald 1986
  • Fuhrmann & Mütherich 1986
  • De Hamel 1986, p. 73-75, p. 73-75
  • Klemm 1988
  • Wolfenbüttel 1989, p. 122-133
  • De Hamel 1994, p. 71, kleurpl. 58, 60

Literatuur

  1. Swarzenski 1932
  2. Jansen 1933
  3. Sotheby’s 9 december 1958 (Dyson Perrins, 1), lot 3
  4. Corvey 1966, Band 2, p. 467-469, 503-508, nrs. 178-186, 188-195
  5. Krüger 1972
  6. Sotheby’s 6 december 1983
  7. Gosebruch 1983
  8. Jordan-Kötzsche-Knopp 1984
  9. De Winter 1985 (2)
  10. Steigerwald 1986
  11. Fuhrmann & Mütherich 1986
  12. De Hamel 1986, p. 73-75
  13. Klemm 1988
  14. Wolfenbüttel 1989, p. 122-133, 143-144
  15. De Hamel 1994, p. 71, kleurpl. 58, 60