Jean Colombe

Direct link to:

Chantilly, Musée Condé, Ms 65 Très Riches Heures de Jean, duc de Berry

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms fr 53 Jean Mansel, La fleur des histoires

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms fr 91 Robert de Boron, Histoire de Merlin

Frans boekverluchter, geboren in Bourges rond 1435. Trouwde in 1464 en bouwde een huis in Bourges in 1467. Overleden in 1493/voor 1498 (Kren 1983, p. 157). Jean Colombe kreeg ca 1485 van Karel I van Savoie opdracht het getijdenboek Les très riches Heures du Duc de Berry te voltooien, dat in 1416 door de Gebroeders Van Limburg onvoltooid was gelaten.

De opdrachtgever en zijn echtgenote staan geportretteerd naast de Man van Smarten op f. 75r. Dit stelt ons in staat de voltooiing van de Très riches heures met vrij grote nauwkeurigheid te dateren, want we weten dat Karel I van Savoie in 1485 met Blanche is gehuwd en dat hij vier jaar later in 1489 is overleden.

Jean Colombe heeft er bewust van afgezien het werk van de Gebroeders van Limburg te imiteren en heeft er de voorkeur aan gegeven de stijl van zijn eigen tijd te volgen. Smaak en mode hadden in de voorbije zeventig jaren ingrijpende veranderingen ondergaan: de haardracht van de vrouwen laat het voorhoofd vrij en de kleding is anders.

Het koloriet is krachtiger en feller. Gestalten en voorgrond zijn fors opgezet, in reactie op de subtiele stijl van vroeger die niet meer werd gewaardeerd. De architectuur is uiterst knap, maar in geheel andere stijl dan die van de Gebroeders van Limburg.

Voor dezelfde opdrachtgever voltooide Jean Colombe ook een Histoire de Merlin (Parijs, Bibliothèque Nationale, ms fr 91), waarvan het 1e deel was verlucht door de Meester van Karel van Frankrijk, en een schitterende Apocalypse (Madrid, Escorial) waarvan de verluchting was begonnen door Jean Bapteur en Perronet Lamy.

Rond die tijd voltooiden hij en zijn medewerkers ook een van hun belangrijkste zelfstandige werken, het Getijdenboek van Louis de Laval. Naast religieuze boeken verluchte Jean Colombe ook seculiere werken, zoals een aantal exemplaren van een Romuléon en een fijn exemplaar van Josephus’ De Bello Judaico.

Ooit omschreven als het meest ambitieuze werk van Jean Colombe en tegelijk een overdreven voorbeeld van zijn stijl (maar gelet op de datering toe te schrijven aan zijn zonen Philibert Colombe en François Colombe, zie verder aldaar) is een Histoire de la destruction de Troie (Parijs, Bibliothèque Nationale, ms n. acq. Fr. 24920) welk werk onvoltooid is gebleven en moet dateren uit de laatste jaren van zijn (werkzame) leven/na zijn (werkzame) leven.

Het meeste werk in dit handschrift is gedaan door medewerkers, zoals de Meester van Spencer 6, maar de ondertekening van deze spectaculaire miniaturen zijn van de hand van de meester zelf. De scènes zijn geplaatst in weidse, kleurrijke landschappen of tussen massieve bouwwerken, gewoonlijk bezien vanuit een onmogelijk perspectief. Grote mensenmenigten worden gepropt in veel te kleine ruimtes, aldus deelnemend aan de handelingen van de hoofdpersonen die vaak als ronduit lelijk kunnen worden bestempeld.

De miniaturen van de Boethius van Harley (Londen, British Library, Ms Harley 4335-4339) worden een twintigtal jaren later gebruikt als model voor de verluchter van een ander exemplaar van de Boethius, gemaakt voor de familie Lallemant van Bourges (Parijs, Bibliothèque Nationale, ms lat 6643, zie onder de Meester van de Boethius van Lallemant). Onder invloed van het opkomend maniërisme probeerde Colombe (tevergeefs) de stijl van Jean Fouquet na te volgen.

Het is zeer wel mogelijk dat Jean Colombe halverwege de jaren 80 van de 15e eeuw enige tijd werkzaam was in de Werkplaats van Guillaume Lambert (Avril & Reynaud 1993, p. 335-6). Jean Colombe was verantwoordelijk voor de verluchting van 15 van de in totaal 16 miniaturen uit een in deze werkplaats vervaardigd handschrift, thans bewaard in Rodez.

Catalogus

Berlijn, Kupferstichkabinett

Ms 78 D 10 Benvenuto da Imola, Romuléon, ca 1490-1495

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285 nr. 43

Ms 263-1903 los blad uit een Histoire de la destruction de Troie la Grand (Parijs, Bibliothèque Nationale, ms fr 24920), ca 1490-1500

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 186
• Schaefer 1994, p. 286,  nr. 55

Besancon, Bibliothèque municipale

Ms 148 getijdenboek, ca 1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285 nr. 30

Boedapest, Akademie

Cod lat 227 getijdenboek, 1490

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 286, nr. 50

Ms lat KIS 80, getijdenboek, 1490

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 286, nr. 51

Cambridge, Fitzwilliam Museum

Ms 91 getijdenboek, ca 1475-1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284 nr. 25.1

Chantilly, Musée Condé

Ms 65 Très Riches Heures de Jean, duc de Berry, begonnen ca 1413-1416 door Gebroeders van Limburg, voltooid ca 1485 door Jean Colombe; enige kalenderminiaturen wellicht, mede, door Barthélemy van Eyck; zie aldaar

literatuur:

• Meiss 1969
• Schaefer 1994, p. 285 nr. 39
• Chatelet 2000, p. 142-157
• Walther 2001, p. 280-5)

Ms 78 zogenaamde Getijdenboek van paus Julius II, ca 1475-1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284 nr. 18

Ms 321 Monstrelet, Kroniek, ca 1505-1510

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 286 nr. 57

Chicago, Art Institute

Inv 1915.556 fragment uit een getijdenboek met de graflegging, Bourges, ca 1480 omgeving Jean Colombe

Florence, Biblioteca Laurenziana

Ms Pal. 240 getijdenboek, na 1480

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 186, 327, 335
• Schaefer 1994, p. 285 nr. 28

Ms Pal. 241 getijdenboek van (Jean) Le Peley, Bourges, ca 1485

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285 nr. 28
• Art de l’enluminure 21, fig. 8, p. 11
• Chalons-en-Champagne, Troyes & Reims 2007-2008, nr. 39 B

Genève, Bibliothèque publique et universitaire

Ms lat 35 getijdenboek, ca 1475-1480

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 335
• Schaefer 1994, p. 284, nr. 24

Genève-Cologny, Sammlung Bodmer

Ms 144 Réne D’Anjou, Le Mortifiement de vaine plaisance, ca 1472

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 236, 335
• Schaefer 1994, p. 284, nr. 14

Glasgow, University Library

Ms Hunterian 420 Seuse, l’Horloge de sapience, ca 1475-1480 (2 sterk geretoucheerde miniaturen)

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284, nr. 22

Laon, Bibliothèque municipale

Ms 243 getijdenboek, ca 1470-1475

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284, nr. 16

Londen, British Library

Ms add 26667 Histoire universelle, ca 1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285, nr. 31
• Backhouse 1997, nr. 179

Ms add 39658 Estrif de la vertu, ca 1475-1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284, nr. 19

Ms Harley 4335-4339 Boethius, De Consolatione

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 347
• Schaefer 1994, p. 284, nr. 17

Londen, Christie’s

Catalogus 6 juli 2011 (Arcana, III), lot 20, zogenaamde Getijdenboek van Peckover, Bourges, ca 1485-1490, verluchting door Jean Colombe: f. 42v visitatie, 55v aanbidding van het kind, 60v tempel, 87r Kruisiging, 92r pinksteren; Jean Poyer: f 82r opname van Maria in de hemel; de Meester van de Canonplaten van Princeton, ms. Garrett 40: f. 24r annunciatie, 125r Job naakt op de mesthoop in een kerkhof omgeven door vrienden; Meester van de Triomfen van Petrarca: f. 13r Johannes op Patmos; de Meester van de Chronique scandaleuse (voorheen genaamd Meester van Morgan 219) en Werkplaats van Guillaume Piqueau of Meester van de Alarmes de Mars: kalenderminiaturen en randen

literatuur:

• König 1989, nr. 71
• Londen, Christie’s, Catalogus 6 juli 2011 (Arcana, III), lot 20

Londen, Sotheby’s

Catalogus 16 mei 1936 Lot 33 getijdenboek, na 1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285 nr. 33

Catalogus 21 juni 1982 Lot 19 getijdenboek, ca 1485 (voorheen: Donaueschingen)

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285 nr. 34

Lyon, Bibliothèque municipale

Ms 514 Franciscaner missaal, ca 1485-1490

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 335, 339
• Schaefer 1994, p. 284 nr. 16

Ms 5144 pontificaal, ca 1500

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 338
• Schaefer 1994, p. 286 nr. 58

Madrid, Biblioteca del Monasterio de San Lorenzo de El Escorial

Ms E Vitrina V Apocalypse van Escorial, 1428-1434 en 1490, verluchting in 1428-1434 begonnen door Jean Bapteur: f. 1-24 en ontwerpen van 24v-29r, en Péronet Lamy: f. 24v-25v en secundaire verluchting; voltooid in 1490 door Jean Colombe: voltooiing van f. 26r-29r en volledig eigenhandige verluchting van f. 29v-49r

literatuur:

• Winkler 1920
• Blum & Lauer 1930, p. 62, pl. xviii
• James 1931, nr. 43
• Bordona 1933, nr. 1557, figs. 47-73
• Bagliani 1990, p. 198, nr. 25, kl. pl. xvi-xxiv
• Avril & Reynaud 1993, p. 203, 204, 205, 206,
• Schaefer 1994, p. 285 nr. 38

Metz, Bibliothèque municipale

Ms 1486 vijf losse miniaturen uit een Mortifiement de vaine Plaisance van René d’Anjou, Frankrijk, ca 1470, door hetzij door Jean Colombe naar een voorbeeld van Barthélemy van Eyck, hetzij begonnen door Barthélemy van Eyck en voltooid door Jean Colombe

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 128
• Schaefer 1994, p. 284, nr. 15

München, Bayerische Staatsbibliothek

Clm lat 10103 zogenaamde Getijdenboek van Jacques Coeur, ca 1485-1490

literatuur:

• München 1983, nr. 58
• Schaefer 1994, p. 285 nr. 48

New Haven, Yale University, Beinecke Library

Ms 425 missaal, Bourges, ca 1470-75, verluchting door Guillaume Piqueau alias de Meester van het Missaal van Yale alias de Meester van de Weense Mamerot: ongeveer 80 volbladminiaturen; Jean Colombe: f. 135v Kruisiging, f. 195r: Triniteit, begonnen door hand C; f. 305v: Michael en de demoon, begonnen door hand C; hand C = meester uit omgeving van de Meester van Morgan 96 en de Meester van Morgan 366; hand D: f. 264v: annunciatie = Meester van de Annunciatie in het Missaal van Yale

literatuur:

• Cahn & Marrow 1978, p. 252
• Plummer 1982, nr. 68
• Schaefer 1994, p. 284 nr. 13

New York, Collectie A. Rosenberg

Ms 184 getijdenboek, verluchting door Werkplaats van Guillaume Lambert en Jean Colombe

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 359

New York, Particuliere Verzameling

Los blad met Bathsheba uit Getijdenboek van Guyot le Peley (Troyes, Bibliothèque municipale, ms 3091), Troyes ?, ca 1480

literatuur:

• Art de l’enluminure 21, (juni-juli-augustus 2007), p. 53, 56-61
• Chalons-en-Champagne, Troyes & Reims 2007-2008, nr. 39 A bis

New York, Pierpont Morgan Library

Ms m 248 getijdenboek, ca 1465 en 1470, verluchting begonnen door volgeling van de Meester van Juvenal des Ursins, voltooid door Jean Colombe en werkplaats

literatuur:

• Plummer 1982, nr. 54
• Schaefer 1994, p. 284 nr. 12
• Wieck 1997, nr. 94

Ms M 330 getijdenboek, ca. 1480 werkplaats van Jean Colombe

literatuur:

• Wieck 1997, nr. 30

Ms M 677 getijdenboek van Anne de France, 1470s

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 294, 336
• Schaefer 1994, p. 284 nr. 11
• Wieck 1997, nr. 81

Ms M 834 getijdenboek van Jean Robertet, ca. 1465-1470, de 1e 9 miniaturen zijn van de hand van Jean Fouquet, de laatste 16 zijn vervaardigd door Jean Colombe die het handschrift later voltooide

literatuur:

• Plummer 1982, nr. 42
• Schaefer 1994, p. 283 nr. 4
• Wieck 1997, nr. 29

Ms Glazier 49 Pontificaal van aartsbisschop Jean Coeur, tussen 1459 en 1465

literatuur:

• Plummer 1982, nr. 69
• Schaefer 1994, p. 283 nr. 1

New York, Public Library

Ms 51 gebedenboek, Bourges, ca 1470-1480

literatuur:

• De Ricci 1935-1940, II, p. 1323
• New York 2005-2006, nr. 61

Ms 113 psalter en getijdenboek, Bourges, ca 1485-1490

literatuur:

• De Ricci 1935-1940, II, p. 1333
• New York 2005-2006, nr. 48

Ms spencer 76 John of Wales, Breviloquium de virtutibus antiquorum principum et philosophorum, Bourges, ca 1480

literatuur:

• New York 2005-2006, nr. 97

Oxford, Bodleian Library

Ms canon liturg 99 getijdenboek, ca 1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 235 nr. 27

Ms Douce 31 getijdenboek, voor 1470

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284 nr. 8

Ms Gough liturg 14 getijdenboek, voor 1470

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284 nr. 9

Oxford, Keble College

Ms 41 getijdenboek, ca 1485

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 327
• Schaefer 1994, p. 285 nr. 35

Ms 42 getijdenboek, ca 1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285 nr. 36

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal

Ms 5062 Gilles de Rome, Le gouvernement des Princes, ca 1490-1500

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 325
• Schaefer 1994, p. 286, nr. 59

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms fr 53 Jean Mansel, La fleur des histoires, ca 1500, verluchting door Jean Colombe, m.u.v. het toegevoegde frontispice, Parijs, ca 1500, dat werd geschilderd door de Meester van Robert Gaguin

literatuur:

• Blois & Parijs 1992, afb. p. 21
• Avril & Reynaud 1993, p. 327, 334, 338
• König 1994, in nr. 35, p. 85-86
• Schaefer 1994, p. 286 nr. 56

Ms fr 91 Robert de Boron, Histoire de Merlin, 1e band (2e band wellicht Brussel, Koninklijke Bibliotheek, ms 9246; echter ander formaat), ca 1482, 1486, verluchting door Jean Colombe en de Meester van Karel van Frankrijk; deels niet ingekleurde ondertekeningen van Jean Colombe

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 285, nr. 41

Ms fr 177-179 Ludolf von Sachsen, Vita Christi, ca 1486

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 327
• Schaefer 1994, p. 285, nr. 37

Ms fr 265-267 Romuléon

literatuur:

• Kren 1983, p. 159, nt. 18

Ms fr 364 Benvenuto da Imola, Romuléon, na 1485

literatuur:

• Kren 1983, p. 159, nt. 18
• Avril & Reynaud 1993, nr. 182
• Schaefer 1994, p. 285, nr. 45

Ms fr 405, 406 Flavius Josephus, De Bello Judaico, ca 1485-1490

literatuur:

• Kren 1983, p. 159, nt. 19
• Schaefer 1994, p. 285, nr. 42

Ms fr 408 Ludolph van Saxen, Vie du Christ (vol. 2, vol 1 = fr 407) Tours of Bourges, ca 1465-1475 de enige miniatuur op f. 1r door Jean Colombe

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 327 (foutief geciteerd als fr 407)

Ms fr 449 Robert Blondel, Les douze périls d’enfer, voor 1490

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 286, nr. 52

Ms fr 992 La Vie de Nostre benoit Sauveur Jésus Christ, La Sainte Vie de Nostre Dame, L’Exposition du Miserere mei Deus, ca 1475-1485

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 181
• Schaefer 1994, p. 285, nr. 46

Ms fr 5594 Sébastien Mamerot, Les passages d’outremer faits par les Francois contre les Turcs, verluchting door Jean Colombe en Jean de Montlucon?, na 1472 en voor 1489

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 180
• Schaefer 1994, p. 286, nr. 49
• Walther 2001, p. 370-1
• Delcourt, Queruel & Masanes 2009

Ms fr 22540 Histoire de Jules César, Bourges, ca 1485-1490

literatuur:

• Parijs 1955, nr. 325
• Schaefer 1994, p. 285, nr. 47
• Art de l’enluminure 21, (juni-juli-augustus 2007), fig. 9, p. 11
• Chalons-en-Champagne, Troyes & Reims 2007-2008, nr. 40

Ms lat 920 Getijdenboek van Louis de Laval, ca 1486-1489 (of in 2 etappes: 1470-1475 en 1485-1489, verluchting door Jean Colombe: o.a. f. 50v Maagd en Kind, 51r Louis de Laval in gebed; Guillaume Piqueau alias de Meester van het Missaal van Yale alias de Meester van de Weense Mamerot

literatuur:

• Porcher 1959, p.78-80,  pl. LXXXVI
• Avril & Reynaud 1993, nr. 179
• Schaefer 1994, p. 234, nr. 26
• Chalons-en-Champagne, Troyes & Reims 2007-2008, nr. 38

Ms lat 1198 verzamelhandschrift met oa werk van Jean Gerson, ca 1475-1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 234 nr. 21

Ms n. acq. fr 24920 Histoire de la destruction de Troie la Grand (in Berlijn 1 uitgesneden miniatuur), Bourges, ca 1490-1500, verluchting door Werkplaats Jean Colombe (Philibert Colombe, François Colombe?); Meester van Spencer 6: f. 38, 41v, 42, 47, 47v, 52v

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 186
• Schaefer 1994, p. 286, nr. 55
• New York 2005-2006, p. 280

Ms nouv. Acq. Lat. 3117 getijdenboek, ca 1490-1500

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 286 nr. 60

Ms nouv. Acq. Lat. 3181 getijdenboek, ca 1480

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 183
• Schaefer 1994, p. 234 nr. 25.2

Parijs, Les Enluminures

Catalogus 13 – 2007, nr. 9 getijdenboek van Jacques Laroche, Bourges, ca 1490-1500

literatuur:

• Les Enluminures, Catalogus 13 – 2007, nr. 9

Parijs, Musée du Louvre, Cabinet des Dessins

RF 29086 los blad met Johannes de Evangelist, Bourges, ca 1485-1490

literatuur:

• Nantes 1961, nr. 57
• Parijs 2011, nr. 97

RF 54717 los blad met Christus voor Pilatus, Bourges, ca 1485-1490

literatuur:

• Parijs 2011, nr. 96

Philadelphia, Museum of Art

Ms 1945-65-15 Getijdenboek van Victorines-d’Auxy, Bourges, ca 1475-1480, verluchting door Jean Colombe: o.a. p. 149 Kruisiging, en Werkplaats

literatuur:

• Philadelphia 2001, nr. 24

Rodez, Société des lettres, sciences et arts de l’Aveyron

Ms 1 getijdenboek, ca 1485, 15 miniaturen door Jean Colombe, 1 miniatuur met de opdrachtgever in gebed door meester uit de Werkplaats van Guillaume Lambert

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 184
• Schaefer 1994, p. 285 nr. 32

Rotthalmünster, Antiquariat Heribert Tenschert

Kat. XVI, 86, nr. 20 getijdenboek, ca 1475-1480

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 284 nr. 23

Leuchtendes Mittelalter V, 1993, nr. 24 getijdenboek, Bourges, ca 1485-1490

literatuur:

• König 1993, nr. 24

Sint Petersburg, Nationale Bibliotheek van Rusland

Ms lat Q.v.I,126 Getijdenboek van Louis van Orleans, ca 1490

literatuur:

• Woronowa & Sterlogov 1996, p. 180-183

Sydney, State Library of New South Wales

Ms Mitchell 1/7c getijdenboek, Bourges, ca 1475-1480

literatuur:

• Manion & Vines 1984, nr. 80
• Schaefer 1994, p. 284 nr. 20

Troyes, Bibliothèque municipale

Ms 3901 Getijdenboek van Guyot le Peley, Bourges, ca 1480 (ook los blad met Batsheba in New York, Particuliere Verzameling)

literatuur:

• Parijs 1904, nr. 174
• Christie’s 8 juni 2005, lot 31
• Art de l’enluminure 21(juni-juli-augustus 2007)
• Chalons-en-Champagne, Troyes & Reims 2007-2008 nr. 39 A

Literatuur

1. Pächt-Thoss 1974, p. 68-79, 93-95, kl. pl. IV, V
2. Cahn & Marrow 1978, p. 252
3. Plummer 1982, nrs. 42, 53, 54, 68, 69
4. Kren 1983, nr. 20, p. 157-162
5. München 1983, nr. 58
6. Manion & Vines 1984, nr. 80, pl. 43
7. König 1989, nr. 71
8. Bagliani 1990, p. 198, nr. 25, kl. pl. xvi-xxiv
9. Blois & Parijs 1992, afb. p. 21
10. Avril & Reynaud 1993, p. 152, 203, 204, 205, 206, 325-338, 359, nrs. 179-186
11. König 1993, nr. 24
12. König 1994, in nr. 35, p. 85-86
13. Schaefer 1994, p. 283-286
14. Woronowa & Sterlogov 1996, p. 180-183
15. Wieck 1997, p. 44, 45, 105, 121, nrs. 29, 30, 81, 94
16. Backhouse 1997, nr. 179
17. Chatelet 2000, p. 130-158
18. Walther 2001, p. 280-285, 370-371
19. Philadelphia 2001, nr. 24
20. Broekhuijsen 2002
21. Christie’s 8 juni 2005, lot 31
22. New York 2005-2006, nrs. 48, 61, 97, p. 280
23. Art de l’enluminure 21 (juni-juli-augustus 2007)
24. Les Enluminures, Catalogus 13 – 2007, nr. 9
25. Chalons-en-Champagne, Troyes & Reims 2007-2008, nrs. 38-4
26. Delcourt, Queruel & Masanes 2009
27. Christie’s 2011 (Arcana III), lot 20
28. Parijs 2011, nrs. 96, 97
29. Jacob 2012
30. Seidel 2014