Jean Fouquet

Frans boekverluchter en paneelschilder, geboren tussen 1415 en 1422 in Tours (?), overleden tussen 1477 en 1481 in Tours (?). Jean Fouquet wordt beschouwd als de belangrijkste Franse schilder van de 15e eeuw.

Zijn naam kennen wij door een toeval, dankzij Francois Robertet, secretaris van Graaf Pierre II van Bourbon, aangezien hij aan het eind van de Antiquites Judaiques de naam van de verluchter noteerde. Het colofon luidt als volgt: “En ce livre a douze ystoires, les troys premières de l’enlumineur du duc Jehan de Berry, et les neuf de la main du bon paintre et enlumineur du bon roi Louis XI, Jean Fouquet, natif de Tours.”

Dat Jean Fouquet waarschijnlijk tussen 1415 en 1422 geboren is valt af te leiden uit het thans separaat in het Louvre bewaarde zelfportret dat in email is vervaardigd tussen 1452 en 1455 en onderdeel uitmaakte van de rand van het hierna nader beschreven Melun-diptiek.

Jean Fouquet vetrok omstreeks 1440 naar Parijs. Hij maakte in 1444 het Portret van koning Karel VII (Parijs, Louvre). Jean Fouquet verbleef in Italië tussen 1445 en 1447. Daar leerde hij de vernieuwingen van de Italiaanse schilderkunst kennen (perspectief).

Na zijn terugkeer uit Italië werd jean Fouquet een van de meest gewaardeerde kunstenaars aan het Franse koninklijke hof, en in 1475 verkreeg hij de titel “Peintre du Roy”. Zijn belangrijkste werken zijn het Getijdenboek van Etienne Chevalier, de Antiquitates Judaicae van Flavius Joseph, waaraan hij begon in 1455 en welk werk hij voltooide in 1476, de Boccaccio van München en de Grandes Chroniques de France.

Het getijdenboek van Etienne Chevalier

Dit na kort terugkeer uit Italië vervaardigde getijdenboek maakte Jean Fouquet in opdracht van Etienne Chevalier wiens eigendomskenmerken (naam, initialen wapen) op vrijwel ieder verlucht blad voorkomen. De miniaturen zijn van een schier onuitputtelijke rijkdom en schijnen het werk van een volleerd meester, terwijl ze toch uit de jeugd van Fouquet stammen die met dit werk definitief breekt met de Franse schilderkunst uit de jaren 1430-1440.

• 

• 

De bladen zijn vol met herinneringen aan Italië, zijn kunst, zijn architectuur en zijn landschap. Een uiterst belangrijk aspect van het getijdenboek is de dieptewerking van de compositie die elders in de Europese miniatuurkunst van die tijd nergens wordt aangetroffen.

Veel van wat Jean Fouquet op een blad afbeeldt, verdeelt hij over twee en soms zelfs over drie op elkaar aansluitende niveaus. Op het eerste niveau dient een graftombe of een sokkel, of dienen figuren als putti of wildemannen, als dragers van een rechtopstaand paneel waarop de versierde initiaal is geschilderd. Pas op het tweede niveau en daarboven op een soort platvorm speelt zich de eigenlijke scène af met al haar beweging en illusionistische zeggingskracht.

Het paneel fungeert als een scherm dat de scène naar de achtergrond drukt, waarbij het oog van de toeschouwer deze voortgang in de ruimte zonder enige moeite volgt aangezien de meest nabije gestalten hun schaduw werpen op degenen die in een licht overgoten atmosfeer zijn teruggetreden.

Deze gecompliceerde en toch zo helder geschapen illusie, een novum in de Franse miniatuurkunst, kan Jean Fouquet alleen maar in Italië hebben geleerd.

Ongewoon voor een schilder uit het midden van de 15e eeuw is ook de compositie van de miniatuur met Maria Magdalena, met haar vensterloze ruimte met cassette-plafond en de diagonaal opgestelde tafel. Niemand, ook geen Italiaanse meester, had op dat moment iets gelijkwaardigs gepresteerd, met uitzondering wellicht van Jacopo Bellini die in zijn schetsboeken ook vaak met diagonaalcomposities experimenteerde.

Decennia later vinden we deze compositie van Jean Fouquet terug in het werk van de grote Vlaamse boekverluchters.

Het Getijdenboek van Etienne Chevalier werd rond 1800 uit elkaar gehaald. Van het handschrift resteren nog slechts 2 tekstpagina’s en 47 losse miniaturen, waarvan het merendeel (40) thans bewaard wordt in Chantilly.

Paneelschilderingen van Jean Fouquet

Tot de van Fouquet bewaard gebleven paneelschilderijen behoren het beroemde tweeluik van Melun (dat kan worden beschouwd als een aanvulling op het getijdenboek van Etienne Chevalier, en waarbij op het linkerpaneel, thans in Antwerpen, een heel bijzondere Maagd en Kind staat afgebeeld, en op het rechterpaneel, thans in Berlijn, Etienne Chevalier en zijn beschermheilige), alsmede de Pieta van Nouans.

• 

• 

Werkplaats, medewerkers, omgeving van Jean Fouquet

Twee met naam bekende medewerkers van Jean Fouquet zijn Colin d’Amiens en Pierre Hannes. Ook de Meester van Karel van Frankrijk was een verluchter uit de omgeving van Jean Fouquet. Daarnaast moeten er banden hebben bestaan met het atelier van Jean Colombe in Bourges, waar in ieder geval de tot deze werkplaats behorende Meester van het Missaal van Yale gebruik maakte van kleureffecten en motieven van Jean Fouquet.

In de recentere literatuur wordt voorts als belangrijkste medewerker van Jean Fouquet ten tonele gevoerd de Meester van de Münchener Boccaccio, die zijn naam ontleent aan de grotendeels door hem verzorgde verluchting van een exemplaar van Boccaccio’s Des Cas des nobles hommes et femmes, bewaard in München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. gall. 6.

Dit handschrift bevat naast de 80 voorheen aan Jean Fouquet en thans aan deze anonieme meester toegeschreven miniaturen, ook een beroemd frontispice dat nog wel als werk van Fouquet wordt beschouwd. Mogelijk kan een van de zonen van Jean Fouquet, Louis Fouquet of François Fouquet, worden vereenzelvigd met deze Meester van de Münchener Boccaccio (zie verder ook aldaar).

Catalogus

Amsterdam, Rijksprentenkabinet

Inv A 1943 los blad uit een Histoire ancienne jusqu’a César et Faits des Romains: Samson, ca 1470-1475 (voor overige bladen uit hetzelfde handschrift zie Amsterdam en Louvre, in totaal 5 bladen)

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 73
• Schaefer 1994, p. 329-331
• Den Haag 2002, nr. 58, kleurpl. 107
• Parijs 2003, nr. 30E

Chantilly, Musée Condé

Ms 1362 Getijdenboek voor Adelaide van Savoyen, verluchting door de Meester van Adelaide van Savoyen en Jean Fouquet: f. 21 met Madonna op de maansikkel en wellicht f 29 met de aanbidding in een initiaal met de opdrachtgeefster

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, p. 130
• Schaefer 1994, p. 310
• Walther 2001, p. 320-323
• Parijs 2003, nr. 54

Ms s.n. Getijdenboek van Etienne Chevalier (deels), Tours, ca 1452-1460 (voor overige delen uit dit getijdenboek zie: British Library, Metropolitan Museum, Bibliothèque Nationale, Louvre, Musée Marmottan, Fondation Wildenstein en Upton House)

literatuur:

• Sterling & Schaefer 1971
• Avril & Reynaud 1993, nr. 68
• Schaefer 1994, p. 40-137, 306-309
• Parijs 2003, nr. 24
• Reynaud 2006

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek

Ms 74 G 37 en 37a getijdenboek van Simon de Varie (delen 1 en 2), Parijs, 1455 verluchting door Jean Fouquet: f. 1r, 1v; Meester van Dunois: G 37: f. 25r, 53r, 66r; G 37a: f. 20r; de Meester van Jean Rolin II: G 37: f. 1r, 73v, 74v, 76v, 78v, 80r, 81v, 83r, 84r, 85r, 86r, 88r; G 37a: f. 2r, 3v, 4v, 5v, 6v, 8r, 9r, 10v, 12v, 14r, 15v, 17r, 18v, 19v, 29r, 37r, 83r, 84r, 88r, 89r, 90r, 91r, 92r, 93r, 94r, 95r, 96r, 97r, 98r, 99r

literatuur:

• Den Haag 1980, nr. 38
• Avril & Reynaud 1993, nr. 69
• Marrow 1994
• Schaefer 1994, p. 166-9, 310-311
• Den Haag 2002, nr. 72, kleurpl. 134, 135
• Parijs 2003, nr. 23

Dublin, Chester Beatty Library

Ms W 89 getijdenboek, Rouen, eind 15e eeuw, verluchting door Jean Bourdichon: f. 24v, 65; Meester van Jean Charpentier: f. 35, 40, 45, 47v, 49v, 51, 53, 54v, 116v; Meester van de Geneefse Latini: f. 13, 16v, 74, 90v, 91v, 96v, 100, 101v; volgeling van Jean Fouquet: f. 30v, 57, 59, 61, 89, 93; anoniem artiest uit Tours: kalender f. 1v-12v

literatuur:

• Art de l’enluminure 19 (dec. 2006-febr. 2007)

Kopenhagen, Kongelige Bibliothek

Ms gks 1610, 4 getijdenboek van Charles de Bourbon, Tours (?), ca 1450-1455 en Bourges, ca 1500, artiest uit omgeving van Jean Fouquet

literatuur:

• Stockholm 1952, nr. 176
• Parijs 2003, nr. 22

Lissabon, Museu Calouste Gulbenkian

Ms L.A. 135 Gulbenkian Getijdenboek, Poitiers (?), ca 1460-1465, verluchting door Meester van Walters 222, Meester van Adelaide van Savoyen, Meester van het Madrileense Getijdenboek, navolger van Jean Fouquet

literatuur:

• Parijs 2003, nr. 55
• König 2009

Londen, British Library

Ms add 28785 getijdenboek, f. 58: triniteit

literatuur:

• König 1982, p. 168-172 als Meester van Juvenal des Ursins
• Schaefer 1994, p. 306

Ms add 13961 Noël Fribois, C’est chose profitable, werkplaats Jean Fouquet

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 337

Ms add 37421 los blad uit Getijdenboek van Etienne Chevalier met koning David in gebed, Tours, ca 1452-1460

literatuur:

• Sterling & Schaefer 1971, afb. XXVI
• Kren 1983, nr. 19
• Avril & Reynaud 1993, nr. 68a
• Schaefer 1994, p. 306-309
• Parijs 2003, nr. 24.25
• Reynaud 2006

Lyon, Bibliothèque municipale

Ms 6022 getijdenboek, Nantes, ca 1440/45 verluchting door Eerste Meester van het Oxfordse Getijdenboek, Bodleian Library, ms. add. A185: f. 1-12, 15, 17v; Tweede Meester van het Oxfordse Getijdenboek, Bodleian Library, ms. add. A185: f. 113, 115, 201, 203, 204v, 205v, 208; Meester van de Geneefse Boccaccio: f. 216, 229v; Jean Fouquet?: f. 77v: aankondiging aan de herders

literatuur:

• König 1982, p. 172-3, 253
• Schaefer 1994, p. 342; daar genoemd als omstreden toeschrijving

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms 7 getijdenboek van Simon de Varie (deel 3), Parijs, 1455 verluchting door Jean Fouquet: f. 1r, 1v, 2r, 2v; Meester van Dunois: f. 3r, 5v, 8v, 11v12r, 17v, 18v, 23v, 36v, 45r; Meester van Jean Rolin II: f. 28v, 72r, 74r, 76v, 79v, 85v

• 

• 

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 69
• Marrow 1994
• Schaefer 1994, p. 166-9, 310-311
• Parijs 2003, nr. 23

München, Bayerische Staatsbibliothek

Ms Gall 6 Boccaccio, des cas des malheureux nobles hommes et femmes (de casibus illustrium viorum et mulierum), vert. door Laurent de Premierfait, verluchting door Jean Fouquet : f. 2v frontispice, Tours, ca 1459-1460; overige 80 miniaturen door de Meester van de Münchener Boccaccio, Tours, ca 1460-1465

literatuur:

• Durrieu 1909
• Parijs 1975, nr. 104
• Schaefer 1994, p. 314-323
• Walther 2001, p. 293
• Parijs 2003, nr. 32

New York, Metropolitan Museum of Art, Robert Lehman Collection

Ms 1975.1.2490 los blad uit getijdenboek van Etienne Chevalier, met de Hand van God die de gelovigen beschermt tegen de demonen, Tours, ca 1452-1460

literatuur:

• Baltimore 1949, nr. 106
• Sterling & Schaefer 1971, afb. XXIII
• Schaefer 1994, p. 306-309
• Hindman, Levi d’Ancona, Palladino & Saffiotti 1997, p. 25-38, nr. 4
• Parijs 2003, nr. 24.20
• Reynaud 2006

New York, Pierpont Morgan Library

Ms M 834 getijdenboek van Jean Robertet, Tours ca 1460-1465, de eerste 9 miniaturen zijn van de hand van Fouquet, de laatste 16 zijn vervaardigd door Jean Colombe die het handschrift later voltooide te Bourges, ca 1465-1470

literatuur:

• Londen 1908, nr. 219
• New York 1957, nr. 34
• New York 1974, nr. 36
• Plummer 1982, nr. 42
• Avril & Reynaud 1993, p. 130, 136-7, 147, 154, 290, 326, 335
• Schaefer 1994, p. 323
• Wieck 1997, nr. 29
• Parijs 2003, nr. 28

Oxford, Bodleian Library

Ms canon lit. 383 brevier, f. 258v door Jean Fouquet, overige verluchting door anoniem Italiaans verluchter

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 337
• Pächt & Alexander 1966., VII, 56 en 73

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal

Ms 417 Getijdenboek van Francois de Bourbon-Vendome, ca 1480, verluchting door directe navolger van Fouquet; vgl. Schaefer 1994 komt alleen f. 23 met de drie profeten in aanmerking als eigenhandig werk van Jean Fouquet; deze miniatuur wordt thans aangemerkt als werk van de Meester van de Münchener Boccaccio, zie verder aldaar

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 75
• Schaefer 1994, p. 238, 258

Parijs, Bibliothèque Mazarin

Ms 473 Getijdenboek van Karel van Frankrijk, 1465, verluchting door de Meester van Karel van Frankrijk; 1 miniatuur, t.w. f. 13r met de gevangenneming door Jean Fouquet (twee losse bladen uit dit getijdenboek bevinden zich thans in New York)

literatuur:

• Parijs 1904, nrs. 139, 373
• Londen 1932, nr. 747d
• Parijs 1955, nr. 250
• Parijs 1981, nr. 19
• Avril & Reynaud 1993, nr. 81
• Schaefer 1994, p. 324
• Parijs 2003, nr. 33

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms fr 247 en n.a. fr. 21013 Flavius Josephus, Les antiquites judaiques en La guerre des Juifs, banden I en II. Band I: Parijs, ca 1416, miniaturen op f. 25 en 49 door de Josephus Meester; Parijs, ca 1420, het frontispice op fol. 3 door Meester van de Harvard Hannibal; Tours, ca 1465 de overige 11 miniaturen door Jean Fouquet, die ook emblemen toevoegde aan het frontispice. Band II: 1e miniatuur ca 1465 door Jean Fouquet, voltooid door Jean Bourdichon, die ook de overige miniaturen verzorgde

literatuur:

• Martin 1906, p. 92
• Durrieu 1908
• De Mély 1913, nr. 71, p. 140
• Martin 1924, p. 204-231, 324-327
• Avril & Reynaud 1993, nr. 71
• Walther 2001, p. 356-9
• Parijs 2003, nr. 34

Ms fr 4985 Armorial de Gilles le Bouvier, dit Berry, héraut d’Armes de Charles VII, ca 1455 verluchting door diverse artiesten waaronder de Meester van de Weense Roman de la Rose: f. 75v, 119v en Jean Fouquet: f. 77r

literatuur:

• Parijs 1907, nr. 50
• Parijs 2003, nr. 27

Ms fr 6465 Grandes Chroniques de France, Tours, ca 1455-1460

literatuur:

• Parijs 1904, nr. 130
• Londen 1932, nr. 747e
• Parijs 1937, nr. 189
• Tours 1952, nr. 23
• Parijs 1955, nr. 240
• Parijs 1981, nr. 21
• Avril, Gousset & Guenée 1986
• Parijs 1991, nr. 51
• Avril & Reynaud 1993, nr. 70
• Schaefer 1994, p. 100-9, 311-314
• Walther 2001, p. 342-345
• Parijs 2003, nr. 26

Ms fr 19819 Statuten van de Orde van Sint Michael, ca 1470 de enige miniatuur met een zitting van de Orde door Fouquet

literatuur:

• Parijs 1904, nr. 132
• Parijs 1907, nr. 56
• Parijs 1937, nr. 187
• Tours 1952, nr. 24
• Parijs 1955, nr. 252
• Parijs 1981, nr. 22
• Parijs 1991, nr. 24
• Avril & Reynaud 1993, nr. 72
• Schaefer 1994, p. 327-8, afb. 160
• Washington 1995, nr. 44
• Parijs 2003, nr. 29

Ms lat 1417 getijdenboek, ca 1448-1470 1e deel door verluchter uit omgeving van Jean Fouquet, 2e deel door verluchter uit omgeving van de Meester van Juvenal des Ursins

literatuur:

• Parijs 1955, nr. 256
• Schaefer 1994, p. 334
• Parijs 2003, nr. 21

Ms lat 13305 getijdenboek, na 1470 omgeving Jean Fouquet (Meester van de Munchener Boccaccio?)

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 333
• Parijs 2003, nr. 42

Ms n.a. lat 1416 los blad uit Getijdenboek van Etienne Chevalier met de H. Anna en de drie Maria’s, Tours, tussen 1452-1460

literatuur:

• Sterling & Schaefer 1971, afb. XLIVI
• Parijs 1991, nr. 18
• Avril & Reynaud 1993, nr. 68c
• Schaefer 1994, p. 306-309, abb. 73
• Parijs 2003, nr. 24.45
• Reynaud 2006

Ms n. acq. lat 3211 getijdenboek, Angers, ca 1450 Jean Fouquet: p. 241 Sint Franciscus ontvangt de stigmata; Meester van Juvenal des Ursins: o.a. p. 35 Annunciatie, 334 graflegging; Meester van Smith-Lesouëf 30: o.a. p. 224 Sint Christoffel

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 67
• Schaefer 1994, p. 72-76, 84, 306
• Clancy 1998, p. 112
• Parijs 2003, nr. 20
• Avril 2021

Ms n. acq. lat 3244 getijdenboek, Parijs, ca 1440-1460 Meester van Juvenal des Ursins: 28 grote miniaturen, 37 kleine miniaturen, met uitzondering van: Jean Fouquet: f 263v, 270v

• 

• 

Parijs, Musée du Louvre

MJ 1093 los blad uit Getijdenboek van Etienne Chevalier met de H. Margaretha, Tours, ca 1452-1460

literatuur:

• Sterling & Schaefer 1971, afb. XLIII
• Avril & Reynaud 1993, nr. 68d
• Schaefer 1994, p. 306-309, abb. 72
• Reynaud 2006

RF 1679 los blad uit Getijdenboek van Etienne Chevalier met de gift van de H. Martinus, Tours, ca 1452-1460

literatuur:

• Sterling & Schaefer 1971, afb. XXXVI
• Avril & Reynaud 1993, nr. 68b
• Schaefer 1994, p. 306-309
• Reynaud 2006

RF 4143 los blad uit een Histoire ancienne jusqu’a César et Faits des Romains: kroning van Alexander de Grote, ca 1470-1475 (voor overige bladen uit hetzelfde handschrift zie Amsterdam en Louvre, in totaal 5 bladen)

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 73
• Schaefer 1994, p. 329-331
• Parijs 2003, nr. 30A

RF 5271 los blad uit een Histoire ancienne jusqu’a César et Faits des Romains: Slacht bij Cannae, ca 1470-1475 (voor overige bladen uit hetzelfde handschrift zie Amsterdam en Louvre, in totaal 5 bladen)

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 73
• Schaefer 1994, p. 329-331
• Parijs 2003, nr. 30B

RF 29493 los blad uit een Histoire ancienne jusqu’a César et Faits des Romains: Caesar steekt de Rubicon over, ca 1470-1475 (voor overige bladen uit hetzelfde handschrift zie Amsterdam en Louvre, in totaal 5 bladen)

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 73a
• Schaefer 1994, p. 329-331
• Parijs 2003, nr. 30C

RF 29494 los blad uit een Histoire ancienne jusqu’a César et Faits des Romains: Vlucht van Pompeii, ca 1470-1475 (voor overige bladen uit hetzelfde handschrift zie Amsterdam en Louvre, in totaal 5 bladen)

• 

• 

literatuur:

• Avril & Reynaud 1993, nr. 73b
• Schaefer 1994, p. 329-331
• Parijs 2003, nr. 30D

Parijs, Musee Marmottan, donation Daniel Wildenstein

Los blad uit getijdenboek van Etienne Chevalier, met de H. Veranus geneest de bezetenen, Tours, ca 1452-1460

literatuur:

• Sterling & Schaefer 1971, afb. XXXIX
• Schaefer 1994, p. 306-309, abb. 70
• Parijs 2003, nr. 24.41
• Reynaud 2006

Sheffield, Ruskin Gallery

Ms 3548 Getijdenboek van Diane de Croy, Tours, ca 1470 miniatuur met de Annunciatie door Jean Fouquet, overige 14 miniaturen uit omgeving Jean Fouquet

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 336
• Parijs 2003, nr. 43 als artiest uit nabijheid van de Meester van de Munchener Boccaccio

Sint Petersburg, Russische Nationale Bibliotheek

Ms fr. F.p. XV, 6 Martin Le Franc, L’estrif deVertu et de Fortune, 1456-1459, de enige miniatuur door Jean Fouquet en helper

literatuur:

• Blum & Lauer 1930, pl. XVII
• Schaefer 1994, p. 337
• Woronowa-Sterligow 1996, p. 140-1
• Parijs 2003, nr. 46 als Tours, ca 1475 door Jean Bourdichon?

Upton House, Verzameling Lord Bearsted

Cat nr 184 los blad uit Getijdenboek van Etienne Chevalier met het gevecht tussen de aartsengel Michael en de draak, Tours, ca 1452-1460

literatuur:

• Sterling & Schaefer 1971, afb. XXVIII
• Schaefer 1994, p. 306-309
• Parijs 2003, nr. 24.30
• Reynaud 2006

Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek

Ms ser n 13247 getijdenboek, Tours, na 1476 omgeving Jean Fouquet

literatuur:

• Laborde 1923
• Pächt & Thoss 1974., p. 164 ev, kleurafb. VIII
• Wenen 1978, nr. 41
• Schaefer 1994, p. 334
• Parijs 2003, nr. 48 als Jean Bourdichon?

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek

Cod guelf blankenburg 137 J. de Beuil, Jouvencel (va 1465-1470 of na 1480? omgeving Jean Fouquet; thans: Meester van de Jouvencel van Wolfenbüttel; zie verder aldaar, ook voor afbeeldingen)

literatuur:

• Schaefer 1994, p. 338
• Parijs 2003, nr. 40

Literatuur

1. Parijs 1904, nrs. 130, 132, 139, 373
2. Durrieu 1904
3. Martin 1906, p. 91-94
4. Omont 1906 (1)
5. Omont 1906 (2)
6. Parijs 1907, nrs. 50, 56
7. Durrieu 1908
8. Londen 1908, nr. 219
9. Durrieu 1909
10. De Mély 1913
11. Laborde 1923
12. Martin 1924
13. Cox 1931
14. Londen 1932, nrs. 747d, 747e
15. Parijs 1937, nrs. 187, 189
16. Perls 1940
17. Wescher 1945
18. Malo 1946
19. Baltimore 1949, nr. 106
20. Stockholm 1952, nr. 176
21. Tours 1952, nrs. 23, 24
22. Parijs 1955, nrs. 249, 250, 252, 256
23. New York 1957, nr. 34
24. Porcher 1959, p.
25. Castelnuovo 1966
26. Laclotte 1966
27. Pächt & Alexander 1966, VII, 56 en 73
28. Fasanelli 1971
29. Sterling & Schaefer 1971
30. König 1974
31. New York 1974, nr. 36
32. Pächt & Thoss 1974, p. 164 ev, kleurafb. VIII
33. Parijs 1975, nr. 104
34. Melet-Sanson 1977
35. Wenen 1978, nrs. 41, 42
36. Den Haag 1980, nr. 38
37. Parijs 1981, nrs. 19, 21, 22
38. König 1982, p. 168-172, 172-3, 196 ev, 253
39. Plummer 1982, nr. 42
40. Kren 1983, nr. 19
41. Avril, Gousset & Guenée 1986
42. Sterling 1987
43. König 1989 (1), nr. 69
44. Bazin 1990
45. Sterling 1990
46. Parijs 1991, nrs. 18, 24, 51
47. Avril & Reynaud 1993, p. 130, 131, nrs. 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 81
48. In August Company, the Collections of the Pierpont Morgan Library 1993, p. 102-104
49. Marrow 1994
50. Schaefer 1994
51. Chastel 1995, p. 79-83
52. Washington 1995, nr. 24
53. Woronowa-Sterligow 1996, p. 140-141
54. Hindman, Levi d’Ancona, Palladino & Saffiotti 1997, p. 25-38, nr. 4
55. Wieck 1997, nr. 29
56. Sotheby’s catalogus 6 juli 2000 (Ritman, 1), Lot 38
57. Walther 2001, p. 293, 320-323, 342-345, 356-359
58. Den Haag 2002, nrs. 58 en kleurpl. 107; nr. 72 en kleurpl. 134, 135
59. Parijs 2003, nrs. 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 40, 43, 46, 48, 54, 55
60. Stirnemann 2003
61. http://sunsite3.berkeley.edu (2006)
62. Reynaud 2006
63. Art de l’enluminure 19 (dec. 2006-febr. 2007)
64. König 2009
65. Inglis 2011
66. Avril 2021

• Bradley 1887-1889, I, p. 341-9
• Thieme-Becker 1907-1950
• D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 73-4