Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms. Ludwig IX 18
f. 166r: David in gebed (detail)

Meester van de Lübeck Bijbel

Direct link to:

Spinola getijdenboek in Malibu, J. Paul Getty Museum

Boekverluchter en ontwerper van houtsneden, werkzaam tussen ca 1485 en 1520. Deze rondtrekkend kunstenaar was afkomstig uit een Vlaams milieu. In de jaren tachtig van de 15e eeuw trok hij op reis, eerst naar Zuid-Frankrijk, later naar Noord-Duitsland.

Aan hem worden de ontwerpen toegeschreven van de houtsneden in een Terentius, gedrukt te Lyon bij Johannes Trechsel in 1493, en in de bijbel, waaraan hij zijn naam ontleent, die door Stephan Arndes in 1494 in Lübeck is gedrukt.

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms. Ludwig IX 18
f. 83v: Johannes op Patmos (detail)

Na 1500 keerde deze kunstenaar terug naar Vlaanderen waar hij als verluchter aan de kost kwam.

Relatief weinig miniaturen kunnen aan de Meester van de Lübeck Bijbel worden toegeschreven. Anzelewsky 1964 was de eerste die een verband legde tussen voormelde houtsneden en een miniatuur in Berlijn (Kupferstichkabinett nr. 667).

 

Pagina uit de Lübeck Bible (1494), met een houtsnede met de ontmoeting van Abraham en Melchisedek

Brinkmann 1988 breidde het aantal bekende verluchtingen van de meester, dan wel diens werkplaats, vervolgens uit met een elftal (thans zijn er 12 bekend, zie hierna) gelijkvormige losse bladen, met steeds een soort vierluik, afkomstig uit dezelfde serie als het Berlijnse blad, welke bladen thans bewaard zijn in diverse collecties, alsmede met een aantal verluchtingen uit het Spinola getijdenboek (Malibu), twee losse miniaturen uit een getijdenboek (Sotheby’s 10-12-1973, lots 24, 25) en mogelijk een aantal verluchtingen uit een handschrift in Cambridge, Fitzwilliam 1058-1975. Van deze laatste verluchtingen is overigens inmiddels duidelijk dat ze niet van zijn hand zijn (zie nader onder Meester van Michael in Fitzwilliam 1058-1975).

Tot slot vinden we de hand van de meester terug in het Carondelet breviarium (Berlijn).

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms. Ludwig IX 18
f. 153v: kroning van de Maagd – f. 247v: hemelvaart van de Maagd

De hierboven vermelde 12 gelijkvormige bladen zijn waarschijnlijk nooit bedoeld geweest om te worden opgenomen in een handschrift. Zoals in Cambridge 1993, nr. 27 wordt aangegeven is het goed mogelijk dat de bladen bestemd waren voor een altaarstuk, vergelijkbaar met het beroemde Stein Quadriptiek van Simon Bening. In 1993 nog waren 11 bladen bekend, een 12e vinden we terug in het veilinghuis Les Enluminures in Parijs. [/fusion_imageframe][/fusion_builder_column]

Cambridge, Fitzwilliam Museum, Ms Marlay Cutting Sp 2-5
Vier apostelen – vier apostelen – vier vrouwlijke heiligen – vier vrouwelijke heiligen

Verluchtingen van de hand van de Meester van de Lübeck Bijbel zijn eenvoudig herkenbaar aan hun barokke monumentaliteit, hun haast woeste energie en een vervorming van figuren en de landschappen en ruimtes waarin zij zich bevinden. Zijn composities worden voorts veelal gekenmerkt door een extreme verkorting en vreemdsoortig perspectief en een nadruk op fysieke actie.

Parijs, Les Enluminures
Intocht in Jeruzalem, Laatste Avondmaal
Jezus in Gethsemane, Verraad

New York, Pierpont Morgan Library
Ms. G 46
Vier vrouwelijke heiligen

Stilistisch komt zijn werk het meest in de buurt van dat van de Meester van Jacobus IV van Schotland. Diens werk is echter in het algemeen feller, levendiger van kleur dan dat van de Meester van de Lübeck Bijbel, wiens techniek voorts ruwer is met een zichtbare schetsmatigheid van de miniaturen. Ondanks deze verschillen is het vaak moeilijk het werk van beide kunstenaars te onderscheiden in de handschriften waaraan zij gezamenlijk hebben gewerkt, met name het vroeg te dateren Carondelet breviarium. 

De lokalisering van de Meester van de Lübeck Bijbel is moeilijk gebleken. Er zijn evenwel genoeg aanwijzingen om te veronderstellen dat de artiest Vlaams was of in ieder geval zijn opleiding genoot in Vlaanderen. Gelet op zijn nauwe samenwerking met de Gentse Meester van Jacobus IV van Schotland op belangrijke momenten in zijn loopbaan, rond 1490 en jaren later in het Spinola getijdenboek, komt voorts Gent in aanmerking als plaats waar de meester waarschijnlijk werkzaam was.

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms. Ludwig IX 18
f. 258v: de hl. Franciscus, f. 261v: Sint Nicolaas, f. 272v: Sint Gregorius

Catalogus

Berlijn, Staatliche Museen-Preussischer Kulturbesitz, Kupferstichkabinett

Min 641 losse miniatuur met de heiligen Apollonia, Agatha, Cecilia en Ursula, Gent of Brugge, ca 1500-1510 lit: Los Angeles-London 2003, nr. 113d
Min 667 losse miniatuur met scènes uit Marialeven

literatuur:

  • Los Angeles-London 2003, nr. 113a

Berlijn, Staatsbibliothek zu Berlin

Ms theol. Lat. Fol 285 Carondelet breviarium, waarschijnlijk Gent, ca 1490 verluchting door de Meester van de Bijbel van Lübeck: 6 tweekoloms-miniaturen, w.o. f. 195: pinksteren, en het merendeel van de 48 eenkoloms-miniaturen; de Meester van Jacobus IV van Schotland: een aantal eenkoloms-miniaturen; de Werkplaats van de Meester van het Oudere Gebedenboek van Maximiliaan I: de enige volbladminiatuur en 2 tweekoloms-miniaturen en 10 eenkoloms-miniaturen

literatuur:

  • Los Angeles-London 2003, nr. 112

Cambridge, Fitzwilliam Museum

Ms Marlay Cuttings sp 2 Losse miniatuur met de vier apostelen, Gent of Brugge, ca 1500-1510 werkplaats van de Meester van de Lübeck Bijbel

literatuur:

  • Wormald & Giles 1982, p. 144-146
  • Brinkmann 1988, nr. 27a
  • Cambridge 1993, nr. 27
  • Los Angeles-London 2003, in nr. 113c

Ms Marlay Cuttings sp 3 Losse miniatuur met de vier apostelen, Gent of Brugge, ca 1500-1510

literatuur:

  • Wormald & Giles 1982, p. 144-146
  • Brinkmann 1988, nr. 27b
  • Cambridge 1993, nr. 27
  • Los Angeles-London 2003, in nr. 113c

Ms Marlay Cuttings sp 4 Losse miniatuur met vier vrouwelijke heiligen, Gent of Brugge, ca 1500-1510 werkplaats van de Meester van de Lübeck Bijbel

literatuur:

  • Wormald & Giles 1982, p. 144-146
  • Brinkmann 1988, nr. 27c
  • Cambridge 1993, nr. 27
  • Los Angeles-London 2003, in nr. 113c

Ms Marlay Cuttings sp 5 Losse miniatuur met de heiligen Catharina, Clara, Agnes en Barbara, Gent of Brugge, ca 1500-1510 werkplaats van de Meester van de Lübeck Bijbel

literatuur:

  • Wormald & Giles 1982, p. 144-146
  • Brinkmann 1988, nr. 27d
  • Cambridge 1993, nr. 27
  • Los Angeles-London 2003, nr. 113c

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms Ludwig IX 18 Spinola getijdenboek, Brugge en Gent, ca 1515-1520, verluchting door Gerard Horenbout/Meester van Jacobus IV van Schotland: f. 1v waterman, 6v boogschutter, 8v Kruisdraging, 10v drie-eenheid, 11r Abraham en drie engelen, 21v feest van rijke man, 22r Lazarus ziel naar Abraham, 31v pinksteren, 39v aanbidding Lam Gods door mannen, 40r aanbidding Lam Gods door vrouwen, 48v Corpus Christi, 49r manna, 56v Kruisiging, 57r Mozes en de slang, 64v Maagd en Kind getroond, 65r boom van Jesse, 92v annunciatie, 93r Gideon en het gulden vlies, 130v aanbidding door de wijzen, 131r geseling, 135v presentatie in de tempel, 136r ecce homo, 140v kindermoord, 141r Kruisweg, 148v hemelvaart van de Maagd, 149r Kruisiging, 184v doodsbedscène, 185r dodenmis, 256v de hl. Julian, 257v alle martelaren, 259v de hl. Antonius van Padua, 260v de hl. Dominikus, 262v heiligen, 263v Anna te drieën; Werkplaats van de Meester van het Oudere Gebedenboek van Maximiliaan I: f. 9r Salvator Mundi, 165v Laatste Oordeel, 239v Maagd en Kind, 245v verrijzenis, 248v Sint Michael, 249v Johannes de Doper, 250v Petrus en Paulus, 253v Sint Stefan, 254v Sint Sebastiaan, 264v Maria Magdalena, 268v Sint Elisabeth, 269v heilige maagden, 270v alle heiligen, 276v Johannes de Doper predikend; de Meester van de Lübeck Bijbel: f. 83v Johannes op Patmos, 84r scènes uit het leven van Johannes, 153v kroning van de Maagd, 166r David in gebed, 247v hemelvaart van de Maagd, 258v de hl. Franciscus, 261v Sint Nicolaas, 272v Sint Gregorius; de Meester van het Dresdense Gebedenboek: f. 109v visitatie, 110r Christus voor Anna, 119v geboorte, 120r Christus voor Kaiaphas; de Meester van het Gebedenboek van omstreeks 1500: f. 125v aanbidding door de herders, 126r: Christus voor Pilatus

literatuur:

  • Sotheby’s catalogus 5 juli 1976, lot 68
  • Kraus 1978, nr. 91 als Gerard Horenbout en Alexander Bening
  • Euw & Plotzek 1979-1985, 2, nr. IX 18, p. 256-285
  • Smeyers & Van der Stock 1997, p. 14, 15, 19, 25, 26
  • Smeyers 1998, p. 420, 429
  • Los Angeles-London 2003, nr. 124
  • De Hamel 2016, p. 508-565

New York, Pierpont Morgan Library

Ms G 46 Losse miniatuur met de heiligen Anne, Maria moeder van Jacobus, Maria Salome en Helena, Gent of Brugge, ca 1500-1510

literatuur:

  • Los Angeles-London 2003, nr. 113b

Parijs, Les Enluminures

Los blad met Intocht in Jerusalem, Laatste Avondmaal, Jezus in Gethsemane, Verraad, Gent of Brugge, ca 1500-1510 (andere bladen in: Berlijn, Cambridge)

Literatuur

  1. Friedländer 1923
  2. Anzelewsky 1964
  3. Sotheby’s catalogus 5 juli 1976, lot 68
  4. Kraus 1978, nr. 91 als Gerard Horenbout en Alexander Bening
  5. Euw & Plotzek 1979-1985, 2, nr. IX 18, p. 256-285
  6. Wormald & Giles 1982, p. 144-146
  7. Brinkmann 1988
  8. Cambridge 1993, nr. 27
  9. Smeyers & Van der Stock 1997, p. 14, 15, 19, 25, 26
  10. Brinkmann 1997, p. 311, 320 e.v., 326, 329, 371
  11. Smeyers 1998, p. 420, 429
  12. Los Angeles-London 2003, p. 377, nrs. 112, 113, 124
  13. De Hamel 2016, p. 508-565