Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms Ludwig IX 8, f. 58r: annunciatie (detail) door Meester van het Montfoort Getijdenboek

Meester van het Montfoort Getijdenboek

Direct link to:

Getijdenboek van Willem van Montfoort (Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek, cod ser n. 12878)

Vlaams boekverluchter, werkzaam in Brugge rond 1450. Ontleent zijn naam aan de mede door hem verzorgde verluchting van het Getijdenboek van Lodewijk van Montfoort († 1451), thans bewaard in de Osterreichische Nationalbibliothek te Wenen. Dit handschrift bevat ook en met name werk van Willem Vrelant en de Meester van Catharina van Kleef.

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms Ludwig IX 8, f. 68r: visitatie (detail)

Tenschert 1987, nr. 7 noemt de Meester van het Montfoort Getijdenboek de verbinding tussen de vroegere Goudrankengroep en Willem Vrelant. Daar waar Vrelant zijn figuren aangeeft met harde, schematische omtrekken, schildert deze verluchter transparant. Tegenover de relatief weinige en nogal koude kleuren van Vrelant stelt de Meester van het Montfoort Getijdenboek een warm en uitgebreid kleurenpalet. Hij laat alle gevoelens op zijn gezichten zien, waar Vrelant zijn gezichten afbeeldt met weinig mimiek. De Meester van het Montfoort Getijdenboek hanteert een zachtere stijl met meer plastische en picturale kwaliteiten.

De marges rond de miniaturen en de tekst worden bevolkt met allerlei drôlerieën, hybride wezens die half mens half dier zijn, en met engelen die muziek maken of, bij de voorstellingen van de Passie, de lijdenswerktuigen vasthouden. Een bijzonderheid zijn de talloze wilde mannen en wilde vrouwen, mythische oermensen waarvan men in de sagen aannam dat ze, net als dieren alleen bedekt met een dik behaard vel, in ontoegankelijke wouden leefden.

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms Ludwig IX 8, f. 83r: verraad (detail)

Tenschert 1987, p. 34 wijst op de opvallende overeenkomsten tussen de hiervoor genoemde afbeeldingen in de marges van wilde mannen en wilde vrouwen en de identieke afbeeldingen daarvan in kopergravures (etsen) van de hand van de Meester van de Speelkaarten. Ook Lehrs 1908-1934, Band 1 wees al op de ontleningen uit handschriften uit de jaren 1446-1454.

In Los Angeles – London 2003 wordt gesteld dat de verluchting van het Arenberg Getijdenboek toe te schrijven valt aan minimaal 2 werkplaatsen/handen naast Willem Vrelant, waarbij sprake zou zijn van assistenten van hem. De meest getalenteerde is dan verantwoordelijk voor de annunciatie (f. 58r), visitatie (f. 65r), geboorte (f. 85r), Verraad (f. 83r) en eventueel de Kroning van de Maagd (f. 148r). Deze begiftigde assistent is (wellicht) onze Meester van het Montfoort Getijdenboek. Of hij echter als assistent van Willem Vrelant valt aan te merken kan worden betwijfeld. De door hem in het Arenberg Getijdenboek geschilderde onderwerpen zijn misschien te belangrijk om aan een assistent over te laten. Over de miniatuur op f. 144r met de aanbidding van de Eucharist, waarbij de opdrachtgevers van het getijdenboek links en rechts zijn afgebeeld, wordt door Van der Meij opgemerkt dat deze van de hand van een assistent van Willem Vrelant is, waarbij hij tevens aangeeft het vreemd te vinden dat een dergelijke belangrijke voorstelling geschilderd zou zijn door een assistent. Wat hiervan ook zij, mij (rw) lijkt duidelijk dat het in ieder geval niet de Meester van het Montfoort Getijdenboek is geweest die deze afbeelding schilderde. Diens kenmerkende plastische en picturale kwaliteiten vinden we immers in deze miniatuur niet terug.

Volgens dezelfde Van der Meij is de hand van onze meester in het Montfoort Getijdenboek alleen terug te vinden in gehistorieerde initialen (zie ook Von Euw & Plotzek 1982, p. 36). Indien dit klopt is het nogal bevreemdend dat onze Meester is vernoemd naar een handschrift waaraan hij slechts “in de marge” heeft meegewerkt.

Van der Meij 2004 merkt op dat de stijl van onze meester nauw aansluit bij die van de Meester van Loredan, eveneens een verluchter uit de omgeving van Willem Vrelant. Zijn conclusie evenwel dat de Meester van het Montfoort Getijdenboek niet heeft meegewerkt aan de verluchting van het Arenberg Getijdenboek en het Montfoort Getijdenboek, is wellicht wat tekort door de bocht. Wel dient te worden opgemerkt dat de gezichten in bijvoorbeeld annunciatie en visitatie in het Arenberg Getijdenboek van hogere picturale, plastische kwaliteit zijn dan van de gezichten in de overeenkomstige afbeeldingen in het BPH getijdenboek.

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms Ludwig IX 8, f. 85r: geboorte (detail)

Catalogus

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek

Ms BPH 42 getijdenboek, Brugge, ca 1450

literatuur:

• Tenschert 1987, nr. 7
• Smeyers en Cardon 1991, p. 103
• Van der Meij 2004
• Amsterdam 2009-2010, nr. 25

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms Ludwig IX 8 getijdenboek (Grandes Heures d’Arenberg), ca 1460-70 verlucht door Willem Vrelant en de Meester van het Montfoort Getijdenboek: annunciatie (f. 58r), visitatie (f. 65r), geboorte (f. 85r), Verraad (f. 83r) en eventueel Kroning van de Maagd (f. 148r). 

literatuur:

• Von Euw & Plotzek 1982, nr. IX 8, p. 142-159
• Bousmanne 1997, p. 272-4
• Smeyers 1998, p. 252, 254
• Los Angeles-London 2003, nr. 15

Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek

Cod ser. n. 12878 getijdenboek van Willem van Montfoort, 3^e kwart 15^e eeuw, verluchting door Willem Vrelant, de Meester van Cathari­na van Kleef en de Meester van het Montfoort Getijdenboek

literatuur:

• Brussel 1959, nr. 100
• Pächt-Jenni 1975, p. 24-36
• Pächt-Jenni-Thoss 1983, p. 86-92, abb. 138-156
• Wenen 1987, nr. 7 abb. 4
• Utrecht/New York 1989, nr. 49
• Smeyers en Cardon 1991, p. 99-104
• Bousmanne 1997, p. 308-310
• Smeyers 1998, p. 252, 254
• Parijs-Brussel 2011-2012, ill. 158

Literatuur

1. Lehrs 1908-1934, Band 1 en Tafelband, p. 64, 105 e.v., nrs. 53-57, afb. 12-14
2. Brussel 1959, nr. 100
3. Pächt-Jenni 1975, p. 24-36
4. Von Euw & Plotzek 1982, nr. IX 8, p. 142-159
5. Pächt-Jenni-Thoss 1983, p. 86-92, abb. 138-156
6. Tenschert 1987, nr. 7
7. Wenen 1987, nr. 7 abb. 4
8. Utrecht/New York 1989, nr. 49
9. Smeyers en Cardon 1991, p. 99-104
10. Bousmanne 1997, p. 272-4, 308-310
11. Smeyers 1998, p. 252, 254
12. Los Angeles-London 2003, nr. 15
13. Van der Meij 2004
14. Amsterdam 2009-2010, nr. 25
15. Parijs-Brussel 2011-2012, ill. 158