Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Ms. 135 E 45, f. 98v/99r opwekking van Lazarus en versierde tekstpagina (detail)

Meesters van het Bezborodko Getijdenboek

Masters of the Bezborodko Hours | Maîtres des Heures Bezborodko
Groep van Noord-Nederlandse boekverluchters, werkzaam aan het einde van de bloeiperiode van de Noord-Nederlandse boekverluchtingskunst rond 1490. Zij ontlenen hun naam aan het in Den Haag, Koninklijke Bibliotheek onder signatuur Ms 135 E 45 bewaarde Bezborodko getijdenboek.

Deze meesters behoren tot de Meesters met de Zwarte Ogen, die hun naam ontlenen aan de diepliggende ogen met zwarte oogkassen die zij aanbrachten bij de door hen geschilderde figuren.

Hoewel dit nog steeds niet met zekerheid kan worden vastgesteld, waren de Bezborodko-meesters waarschijnlijk werkzaam in het graafschap Holland, rond 1490.

Een tiental handschriften wordt thans (2009) aan deze meesters toegeschreven, waarvan er 4 zijn gedateerd (van 1489 tot 1491). Het zijn vrijwel allemaal rijk verluchte getijdenboeken, met reeksen grote en kleine miniaturen en talloze gedecoreerde bladzijden met weelderige randversiering. De Bezborodko-Meesters werkten duidelijk voor het bovenste segment van de markt, hogere ambtenaren en adellijke personen, die zich dit soort kostbare boeken konden veroorloven.

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Ms. 135 E 45, f. 36v arrestatie van Christus (detail)

In kwalitatief opzicht zijn de Bezborodko meesters de beste verluchters onder de Zwarte-Ogen Meesters. Binnen de groep van de Bezborodko meesters kunnen twee hoofdverluchters worden onderscheiden, te weten de verluchter van het Bezborodko getijdenboek en de verluchter van een getijdenboek in Brussel.

Terwijl de Brusselse meester zijn figuren slank en elegant afbeeldt, zijn de figuren van de Meester van het Bezborodko getijdenboek compacter, met ronde gezichten.

Anders dan de 4 andere groepen verluchters behorende tot de Zwarte-Ogen meesters, gaven de Bezborodko meesters de voorkeur aan het meer conventionele type van marge-versiering, waarbij de versierende elementen werden aangebracht op het overigens nog zichtbare perkament.

Een opvallend kenmerk van deze groep is voorts het gebruik van gravures en houtsnedes als model voor hun verluchting. Zo gebruikten zij gravures van Israhel van Meckenem en van Meester W met de Sleutel, en houtsnedes van de blokboekuitgave van de Biblia Pauperum.

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Ms. 135 E 45, f. 67v: Pinksteren (detail)

Het “Amsterdamse” getijdenboek

De verluchting van het getijdenboek voorheen in Amsterdam, Bibliotheca Hermetica Philosophica, BPH 2 (thans bewaard in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag), is uitzonderlijk uitvoerig, en bevat naast de gebruikelijke miniaturen bij de hoofdteksten ook voorstellingen bij kleinere tekstgedeelten, zoals de Cantica van de Mariagetijden en de gebedsuren van de Getijden van de Eeuwige Wijsheid, die vrijwel nooit geïllustreerd worden.

Dit gebeurde duidelijk met het doel het gehele leven van Christus vanaf de Annunciatie aan Maria tot aan de Hemelvaart van Christus in een lange reeks uit te kunnen beelden. Terwijl de Mariagetijden gewoonlijk een serie voorstellingen van de geboorte en de kinderjaren van Christus krijgen en de Kruisgetijden een reeks Passievoor-stellingen, bevatten de Mariagetijden hier ook voorstellingen van het Openbare Leven van Christus tot aan de Intocht in Jeruzalem, en zijn de na de Kruisgetijden volgende Getijden van de Eeuwige Wijsheid geïllustreerd met de gebeurtenissen na de Passie, van de Opstanding tot de Hemelvaart van Christus.

Deze bijzondere reeks komt ook voor in een door de Meester van Hugo Jansz. van Woerden verlucht handschrift, bewaard in dezelfde collectie onder signatuur BPH 79.

Drie miniaturen werden uitgevoerd door een schilder met de noodnaam Meester van James 146 met wie de Bezborodko-Meesters vaker samenwerkten. Zijn randen zijn geïnspireerd op die van de Zwarte-Ogen-Meesters, maar zijn stijl mist het levendige karakter ervan.

Catalogus

Antwerpen, Museum Plantin-Moretus

Ms M 14.7 getijdenboek, Noord-Nederland, 1489

literatuur:

  • Byvank/Hoogewerff 1925, nr. 161
  • Brussel 1971, nr. 77
  • Broekhuijsen 1991, p. 403, nt. 3
  • Broekhuijsen 2009, cat. nr. 2
  • Watteeuw & Reynolds 2013, nr. 51

Bloomington, University of Indiana, Lilly Library

Ricketts ms 133, 1491

literatuur:

  • Broekhuijsen 1991, p. 403, nt. 3

Brussel, Koninklijke bibliotheek

Ms IV 216 getijdenboek, ca 1490

literatuur:

  • Brussel 1971, nr. 53
  • Utrecht/New York 1989, nr. 100

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek

Ms 76 F 31, getijdenboek, verluchting door meester van het Bezborodko getijdenboek en 1 van de Meesters van Hugo Jansz. van Woerden en andere verluchter

literatuur:

  • Utrecht/New York 1989, p. 286

Ms 135 E 45 Bezborodko getijdenboek, 1490

literatuur:

  • Den Haag 1980, nr. 78
  • Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nr. 309
  • Utrecht/New York 1989, p. 285, 289, 290
  • Broekhuijsen 1991, p. 403-405, fig. 1
  • Broekhuijsen-Kruijer 1997, dl. 1: p. 13, 21-23, 36, 62-63, 85-86, 102, 119; dl. 2: p. 27-29, p. 250

BPH 2 getijdenboek, Zuid-Holland, 1491, verluchting door de Meesters van het Bezborodko Getijdenboek: alle miniaturen m.u.v. de 3 miniaturen op p. 210, 236 en 266, welke geschilderd zijn door de Meester van James 146 (groep 1)

literatuur:

  • Broekhuijsen & Korteweg 1989, p. 66, 75
  • Utrecht/New York 1989, nr. 99
  • Broekhuijsen 1991, p. 403, 405-6
  • Broekhuijsen 2009, cat. nr. 1
  • Amsterdam 2009, nr. 19

New York, Public Library

Ms 74 getijdenboek, Noord-Nederland, ca 1490

literatuur:

  • Broekhuijsen 1997, I, p. 21-22, 60; II, p. 39-41
  • New York 2005-2006, nr. 70

Oxford, Bodleian Library

Ms Buchanan f.1

literatuur:

  • Broekhuijsen 1991, p. 403, nt. 3

Princeton, University Library

Ms Garrett 53

literatuur:

  • Broekhuijsen 1991, p. 403, nt. 3

Stockholm, Kungliga Bibliotek

Ms A 230

literatuur:

  • Utrecht/New York 1989, p. 285

Oxford, Bodleian Library, Ms. Buchanan f. 1, f. 57v-58r: kruisiging – versierde tekstpagina (detail)

Literatuur

  1. Byvank/Hoogewerff 1925, nr. 161
  2. Brussel 1971, nrs. 53, 77
  3. Den Haag 1980, nrs. 77, 78, 79
  4. Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nr. 309
  5. Broekhuijsen & Korteweg 1989, p. 66, 75
  6. Utrecht/New York 1989, p. 285-286, 289, 290, nrs. 97, 99, 100, 101, 102, 103
  7. Broekhuijsen 1991, p. 403, 405-6, fig. 1
  8. Broekhuijsen-Kruijer 1997, I, p. 13, 21-23, 36, 60, 62/63, 85/86, 102, 119; II, p. 27/29, 39-41, 250
  9. New York 2005-2006, nr. 70
  10. Broekhuijsen 2009, cat. nrs. 1, 2
  11. Amsterdam 2009, nr. 19
  12. Watteeuw & Reynolds 2013, nr. 51

Oxford, Bodleian Library, Ms. Buchanan f. 1, f. 130v-131r: opwekking lazarus – versierde tekstpagina