a34a22732a-claes brouwer - Den haag KB - 78 D 38 I f 240r detail met de engel Raphael die zijn identiteit onthult aan Tobit, Tobias en SarahDen haag, Koninlijke Bibliotheek,
Ms. 78 D 38, Vol. I, f. 240r:
detail met de engel Raphael die zijn identiteit onthult aan Tobit, Tobias en Sarah

Claes (Nicolaas) Brouwer

Noord-Nederlands boekverluchter, één van de weinigen die bij zijn eigen naam is gekend. Helaas ook een boekverluchter met weinig talent. Hij was werkzaam in Utrecht rond 1430 en werkte mee aan twee grote historiebijbels. In het te Brussel bewaarde exemplaar wordt zijn naam expliciet vermeld.

Claes (Nicolaas) Brouwer was wellicht, net als Willem Vrelant, later ook werkzaam in Brugge dan wel werden miniaturen van zijn hand ingevoegd in Brugse handschriften, aangezien het merk met de gotische letter b kan worden beschouwd als zijn merkteken.
Dergelijke merktekens dienden op grond van Brugse verordeningen uit 1426 en later te worden geplaatst op in Brugge gemaakte miniaturen (zie Farquhar 1980 en Smeyers & Cardon 1990), dit om te voorkomen dat officieel in Brugge geregistreerde verluchters elders, en dan met name te Utrecht, vervaardigde miniaturen in hun handschriften opnamen.

Het merkteken van Claes Brouwer bestond uit een gotische letter “b”, wit en geplaatst in een bruin ovaal. Deze op de miniatuur gedrukte letter komt bijvoorbeeld in het handschrift geveild bij Sotheby’s 18 juni 2002, lot 49, voor op minimaal 13 van de 16 miniaturen en is steeds geplaatst ter rechter benedenzijde. Aangezien er talloze uit Brugge afkomstige miniaturen bewaard zijn gebleven zonder een dergelijk merkteken, werd de verordening klaarblijkelijk niet erg serieus genomen. Dit was ook niet nodig aangezien het merendeel van deze miniaturen overduidelijk van Brugse signatuur waren. Dit gold nu net niet voor de typisch Noord-Nederlandse miniaturen van Claes Brouwer en zijn collega’s; juist deze duidelijk niet Brugse miniaturen behoefden een dergelijk merkteken, om te voorkomen dat ze als ongewenst werden aangemerkt.

Claes Brouwer werkte in de stijl van de Meesters van Otto van Moerdrecht, welke stijl herkenbaar is aan de ovale gezichten met smalle monden en een kleurenpalet bestaande uit grijs-groene en helder oranje kleuren.

13bc8313d4-claes brouwer - Den haag KB - 78 D 38 II f 98r pagina met Simon Maccabeus en 2 van zijn zonen gedood tijdens een banketDen haag, Koninklijke Bibliotheek,
Ms. 78 D 38, Vol. II, f. 98r: pagina met Simon Maccabeus en 2 van zijn zonen gedood tijdens een banket

Catalogus

Brussel, Koninklijke Bibliotheek

Ms 9018-23 Historiebijbel (vol 2 en 3, 1e volume is in Londen, BL ms add 10043) ca 1431, samen met Meester van de Alexander, Meester van het Psalter, Meester van de Brusselse Passie

literatuur:

  • Vogelsang 1899, p. 37-38, 40-49
  • Byvanck/Hoogewerff 1925, nr. 29
  • Hoogewerff 1936, p. 392-408
  • Byvanck 1943, p. 40-44, 46-48
  • Delaissé 1959, nr. 24
  • Brussel 1971, nr. 23
  • Utrecht/New York 1989, nr. 39
  • Utrecht/’s-Hertogenbosch 1993, nr. 158

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek

Ms 78 D 38 (voorheen Y 401) Historiebijbel (2 volumes) ca 1430, samen met oa Meester van de Alexander, Meester van het Psalter, Meesters van Otto van Moerdrecht, Meester Azor

literatuur:

  • Vogelsang 1899, p. 37-38, 40-49
  • Byvanck/Hoogewerff 1925, nr. 28
  • Hoogewerff 1936, p. 392-408
  • Byvanck 1943, p. 40-44, 46-48
  • Brussel 1971, nr. 31
  • Den Haag 1980, nr. 68
  • Utrecht/New York 1989, nr. 38
  • Den Haag 1994, nr. 10

Ms 135 K 45 getijdenboek, Brugge, ca 1427-1436 verluchting door Meesters van Otto van Moerdrecht, meer in het bijzonder Claes Brouwer (?)

literatuur:

  • Sotheby’s Catalogus 21 juni 1982 (Donau-Eschingen), lot 15
  • Philadelphia 2001, p. 122
  • Utrecht 2018, nr. 28

Londen, British Library

Ms add 10.043 Historiebijbel (vol. 1; vol. 2 en 3 in Brussel), zie verder daar

literatuur:

  • Byvanck/Hoogewerff 1925, nr. 35

Londen, Christie’s

Catalogus 2 december 1987, lot 38 getijdenboek, Brugge en/of Noord-Nederland (Haarlem?, Utrecht?), ca 1430

literatuur:

  • Sotheby’s 21 juni 1982, p. 97
  • Philadelphia 2001, p. 122

Londen, Sotheby’s

Catalogus 18 juni 2002, lot 49 getijdenboek met 16 volbladminiaturen, Brugge, ca 1430-1450, met o.a. f. 22v kroning van de maagd, 41v dood van de Maagd, 55v laatste oordeel, 102v Johannes de Doper

literatuur:

  • Christie’s 11 juli 2000, lot 54
  • Sotheby’s 18 juni 2002, lot 49

Londen, Victoria and Albert Museum

Ms Reid 45 getijdenboek, Noord-Nederland (Haarlem?, Utrecht?), ca 1430

literatuur:

  • Sotheby’s 21 juni 1982, p. 97
  • Philadelphia 2001, p. 122

Oxford, Bodleian Library

Ms canon liturg 17 getijdenboek, Brugge en/of Noord Nederland (Haarlem, Utrecht?), verluchting door Meesters van de Gouden Ranken en/of Claes Brouwer

literatuur:

  • Pächt & Alexander 1966 (I), p. 16, pl. XV, afb. 211a-b
  • Sotheby’s 21 juni 1982, p. 97
  • Dogaer 1987, p. 31
  • Philadelphia 2001, p. 122

Pennsylvania, Bryn Mawr College Library

Ms 27 Streeter-Piccard getijdenboek, Brugge, ca 1440

literatuur:

  • Philadelphia 2001, nr. 40

Literatuur

  1. Vogelsang 1899, p. 37-38, 40-49
  2. Byvanck/Hoogewerff 1925, nrs. 28, 29, 35
  3. Hoogewerff 1936, p. 392-408
  4. Byvanck 1937, p 34-6, 123-4, pl. 23-5
  5. Byvanck 1943, p. 40-44, 46-48
  6. Delaissé 1959, nr. 24
  7. Pächt & Alexander 1966 (I), p. 16, pl. XV, fig. 211a-b
  8. Delaissé 1968, p. 35-36
  9. Brussel 1971, nrs. 23, 31
  10. Den Haag 1980, nr. 68
  11. Farquhar 1980
  12. Sotheby’s 21 juni 1982, nr. 15, p. 94-99
  13. Dogaer 1987, p. 31
  14. Utrecht/New York 1989, p. 129-137, nrs. 38-39
  15. Smeyers & Cardon 1990
  16. Utrecht/’s-Hertogenbosch 1993, nr. 158
  17. Den Haag 1994, nr. 10
  18. Christie’s 11 juli 2000, lot 54
  19. Philadelphia 2001, nr. 40, p. 121-122
  20. Sotheby’s 18 juni 2002, lot 49
  21. Van Bergen 2013, p. 323-337
  22. Utrecht 2018, nr. 28

Bradley 1887-1889
Thieme-Becker 1907-1950
D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 39