Attavante degli Attavanti

(ook: Attavante di Gabriello di Vante di Francesco di Bartolo degli Attavanti, of: Vante di Gabriello di Vante Attavanti)

Italiaans boekverluchter, geboren te Castelfiorentino in 1452, overleden in Florence tussen 1517 en 1525, werkzaam in Florence aan de Via Fiesolina. Attavante degli Attavanti was waarschijnlijk leerling van Andrea del Verrocchio. Folio 104v uit New York, Pierpont Morgan Library, ms. M 14 laat een David zien met eenzelfde houding en gebaar als het beeld van David door Verrocchio; zo ook de afbeelding van Iohannes Corvinus in Budapest, Staatsbib. 417, f 2r; zie Csapodi 1969, plaat VI en Plotzek 1987, p. 161, alsmede de David in het Getijdenboek van Ippolita Maria Sforza (deel in Londen, Sotheby’s 16 juni 1997 (Beck), lot 30, afb. aldaar.

Italian illuminator, born in Castelfiorentino in 1452, died in Florence between 1517 and 1525, working in Florence on Via Fiesolina. Attavante degli Attavanti was probably a student of Andrea del Verrocchio. Folio 104v from New York, Pierpont Morgan Library, ms. M14 shows a David with an attitude and gesture similar to the statue of David by Verrocchio; as well as the image of Iohannes Corvinus in Budapest, Staatsbib. 417, f 2r; see Csapodi 1969, plate VI and Plotzek 1987, p. 161, as well as the David in the Book of Hours by Ippolita Maria Sforza (part in London, Sotheby's 16 June 1997 (Beck), lot 30, pic. there.

Attavante onderging ook invloeden van Ghirlandaio en Pollaiuolo. Hij was later een leerling van Francesco di Antonio del Chierico in 1471-1472 en heeft onder diens leiding gewerkt hebben aan het antiphonarium voor de kathedraal van Firenze (Florence, Bib. Medicea Laurenziana, Ms Edili 148). In zijn jeugdjaren heeft hij ook nog gewerkt in het atelier van de Florentijnse boekhandelaar. Vespasiano da Bisticci.

Attavante was also influenced by Ghirlandaio and Pollaiuolo. He was later a student of Francesco di Antonio del Chierico in 1471-1472 and under his direction worked on the antiphonary for the cathedral of Florence (Florence, Bib. Medicea Laurenziana, Ms Edili 148). In his youth he also worked in the studio of the Florentine bookseller. Vespasiano da Bisticci.

Attavante was een van de meest gevraagde kunstenaars van zijn tijd. Hij werkte eerst voor Florentijnse en Italiaanse mecenassen en later voor buitenlandse prinsen, vorsten en kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders. Tot zijn opdrachtgevers behoorden graaf Federigo da Montefeltro, bisschop Thomas James of Dol, koning Matthias Corvinus van Hongarije (voor wie hij na 1483 bijna exclusief werkte) en koning Manuel van Portugal.

Het missaal dat Attavante verluchtte voor Thomas James of Dol bevat op folio 6v een signatuur in de rand onder het middendeel van de miniatuur dat luidt als volgt: “Actavante de Actavantibus de Florentia hoc opus illuminavit (A) D MCCCCLXXXIII”.

Wellicht is een drietal handschriften dat bewaard wordt in de bibliotheek van de Hongaarse academie voor wetenschappen te Budapest aan te merken als jeugdwerken van Attavante (Berkovits 1965). Aan het einde van zijn loopbaan werd hij door paus Leo X naar Rome geroepen voor wie hij een prachtig “Preparatio ad missam pontificalem” verluchtte (thans New York, Pierpont Morgan Library, ms. h 6).

Het werk van Attavante degli Attavanti is zeer decoratief. Zijn meesterwerk is de Urbino bijbel, met zijn prachtige kleuren. Voorts werkte hij mee aan het meest weelderige en kostbare handschrift van het 15e eeuwse Florence, de zevendelige bijbel (met als achtste band de Posttillea van Nicholas van Lyra) die in opdracht werd gegeven door koning Manuel van Portugal (thans Lissabon, Nationale Archieven). Het contract met Attavante voor deze opdracht werd getekend op 23 april 1494. De tekst van dit contract werd voor het eerst gepubliceerd door Milanesi 1901 en treffen we ook aan in Alexander 1993, p. 181-2.

Attavante degli Attavanti signeerde regelmatig zijn werken, zo ook buiten de reeds genoemde signaturen bijvoorbeeld een De nuptiis Mercurii et Philologiae, thans in Venetië, Biblioteca Marciana, waar op folio 1 te lezen staat: “Attavantes Florent. Pinxit“.

Het Missale Romanum van Matthias Corvinus, bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België (1485-1487)

De Hongaarse vorst Matthias Corvinus was zo onder de indruk van het werk van Attavante degli Attavanti en zijn medewerkers dat hij de miniaturist in 1483 tot hofleverancier benoemde. Van 1485 tot 1487 werkte het atelier van Attavante aan het Missale Romanum, thans bewaard in Brussel, dat een omvang kreeg van 431 perkamentbladen.

Het handschrift bevat onder de miniatuur op folio 6 verso de tekst: “ACTAVANTES DE ACTAVANTIBUS DE FLORENTIA HOC OPUS ILLIMINAVIT A.D. MCCCCLXXXV.

De bladen 1 – 6v zijn voor de kalender. Dan volgen twee later (in de 16e eeuw) tussengevoegde bladen met eedafleggingen. Dan het tijdeigen vanaf de 1ste zondag van de Advent tot de 25ste zondag na Pinksteren, het feesteigen van de heiligen en de vaste liturgie van de heiligen.

Onderaan de bladen komt enkele keren het wapenschild van Matthias Corvinus voor, maar de meeste werden later overgeschilderd met het wapenschild van Filips II van Spanje. De vuurslag, symbool van de Bourgondische hertogen, werd op allerlei plaatsen bijgeschilderd. Toch zijn er nog wel wat versieringen overgebleven die aan Matthias herinneren. In de ondermarge van blad 411 vinden we twee medaillons met de beeldenaars van Beatrix en Matthias en in sommige zijmarges is een raaf met een ring in zijn bek geschilderd. Ook komen andere Corvinussymbolen voor, zoals de bijenkorf, de raaf en de ring.

De vervaardiging van het handschrift is het werk geweest van een aantal miniaturisten van het atelier van Attavante. Twee bladen met paginagrote miniaturen, 8v (Incipit – de titelbeschrijving van het missaal met links en rechts resp. de beeltenissen van Matthias en Beatrix) en 206 (Het Laatste  Oordeel), heeft Attavante persoonlijk gesigneerd, teken dat deze geheel van zijn hand zijn, evenals naar alle waarschijnlijkheid de miniaturen op de tegenoverliggende bladen 9 (David) en 205 (De Kruisiging).

De bladgrote miniaturen op blad 286 aan het begin van het Feesteigen der Heiligen (Christus roept de discipelen Petrus en Andreas) en 357 (Allerheiligen) zijn waarschijnlijk van ateliermedewerkers.

Het Missale Romanum werd het een van de pronkstukken van de Bibliotheca Corviniana. Het wordt gezien als een absoluut meesterwerk van de miniatuurkunst aan het einde van de 15de eeuw. Matthias liet het Missale Romanum van Attavante in 1488/89 kopiëren in door de miniaturist Franciscus de Castello Ithallico de Mediolana (uit Milaan). Dit missaal behoort nu tot de handschriftenschat van de Apostolische Bibliotheek van het Vaticaan (Urb. Lat.110).

Na de slag bij Mohács was Hongarije een rijk in verwarring. De opvolging van de bij die slag om het leven gekomen koning Lajos II werd het teken voor onderlinge rivaliteit tussen diverse groepen. Na een kort regentschap ontvluchtte Lajos’ echtgenote koningin Maria, die een zuster was van keizer Karel V, naar de Zuidelijke Nederlanden met medeneming van een deel van de boekenschat uit Matthias Corvinus’ bibliotheek. Daarbij was ook het Missale Romanum.

Onzeker is waar het Missaal toen werd ondergebracht. In de 16e-eeuwse inventarislijsten van de verschillende bibliotheken komt het niet voor. Omdat het een handschrift was voor religieus gebruik is het mogelijk dat het deel heeft uitgemaakt van de bibliotheek van de hofkapel. Daarvan bestaat echter geen inventarislijst uit Maria’s regentschap. Wel werd het wapenschild van Matthias Corvinus overgeschilderd met het wapenschild van de Habsburgse vorsten. Toen Maria in 1556 naar Spanje vertrok, nam zij in ieder geval het Missaal niet mee.

Na het overlijden van Maria in 1558 erfde Filips II het Missaal Hij was zeer getroffen door de schoonheid van het handschrift en daarom gaf hij het een speciale bestemming. Voortaan zou elke nieuwe landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden op dit Missaal de eed afleggen. Tot aan de Franse Revolutie bleef dit gebruik in stand.

Tijdens de Franse overheersing werd het Missaal, net als veel andere kunstschatten, naar Parijs gebracht. Daar vond het onderdak in de Bibliothèque Nationale. Na de val van het Keizerrijk besliste het Congres van Wenen in 1815 dat het kostbare werk teruggegeven moest worden aan de Librije van Bourgondië, nu deeluitmakend van de Koninklijke Bibliotheek van België Albert I in Brussel. Niet bekend is of er toen gedacht is aan overbrenging naar Hongarije, dat in die tijd deel uitmaakte van het Oostenrijkse keizerrijk. Tenslotte hoorde het Missaal eigenlijk thuis in Boedapest.

Wanneer de originele band van het missaal is vervangen, is niet bekend. De laatste binding in een rode schapenleren band met goudstempeling op de rug en platten in neorenaissancestijl dateerde van de late 19e eeuw. De schutbladen waren van imitatie textielpapier met gestileerde bloem-motieven in wit, rood, groen en blauw.

Door de krappe binding werd grote spanning uitgeoefend op de katernen, waardoor de grote perkamenten folio’s en de inkten en pigmenten in de loop der jaren beschadigingen hadden opgelopen. Om het kostbare werk weer in goede staat te brengen werd midden 1993 begonnen met een grote restauratie. Dat was de kans om het Missaal integraal tentoon te stellen in de Nassaukapel, onderdeel van de Koninklijke Bibliotheek van België. Ter gelegenheid van de restauratie en de tentoonstelling werd een verslag over de lotgevallen van het handschrift en de invloed van de renaissance in Hongarije onder koning Matthias Corvinus samengesteld en als Dossier 1 door de KB uitgegeven (is Horemans 1993).

Het breviarium van Matthias Corvinus, bewaard in Vaticaanstad (1487-1492)

Het manuscript bevat een colofon waarin Matthias Corvinus wordt genoemd als opdrachtgever van het werk. In het handschrift komen zijn wapen, deviezen en symbolen herhaaldelijk terug. Ook dit handschrift bestelde de vorst voor zijn Bibliotheca Corviniana. Het handschrift heeft deze bibliotheek overigens nooit bereikt omdat de koning al voor 1492 was overleden.

Het brevier werd vervolgens bezit van kardinaal Georges d’Amboise, aartsbisschop van Rouen en adviseur van Lodewijk XII. Het werd voor het eerst vermeld in een inventaris uit 1503-1504, van de bezittingen van de kardinaal in Rouen en in een inventaris van de bibliotheek van het kasteel van Gaillon uit 1508. Ook in 1550 moet het brevier zich nog in de bibliotheek bevonden hebben, want het werd dan nogmaals vermeld in een inventaris.

Daarna bleef het handschrift spoorloos tot het in 1632 opdook in een inventaris van de bibliotheek van de hertogen van Urbino die werd opgesteld naar aanleiding van de dood van Francesco Maria II della Rovere. De hertogelijke bibliotheek van Urbino werd in zijn geheel opgenomen in de pauselijk bibliotheek in 1657, alwaar het ook thans nog steeds ligt, met als signatuur Urb Lat 112.

Catalogus

Brussel, Koninklijke Bibliotheek

Ms 9008 missaal voor Matthias Corvinus, Florence, ca 1485-1487

literatuur:

• Delaissé 1959, nr. 49
• Csapodi 1969, p. 39, 92, 94, 96, plates I-III
• Boedapest 1990, nr. 34
• Horemans 1993

Budapest, Bibliotheek van de Hongaarse Academie van Wetenschappen

Cod lat 2 M. Tullius Cicero, Orationes in Verrem, jaren 1460, wellicht een jeugdwerk

literatuur:

• Berkovits 1965

Cod lat 3 Pseudo-Clemens Romanus, Itinerarium, jaren 1460 wellicht een jeugdwerk

literatuur:

• Berkovits 1965

Cod lat 8 Silius Italicus, De secundo bello Punico, jaren 1460 wellicht een jeugdwerk

literatuur:

• Berkovits 1965

Budapest, Staatsbibliotheek

Sb clmae 345 Damascenus, Sententiae, Florence, ca 1485-90

literatuur:

• Berkovits 1965
• Boedapest 1990, nr. 79

Sb clmae 346 Chrysostomus, Homiliae in Epistolas S. Pauli, Florence, ca 1485-90

literatuur:

• Berkovits 1965
• Boedapest 1990, nr. 65

Sb clmae 417 Philostratus, Heroica (vroeger Wenen, ONB), ca 1488-90

literatuur:

• Berkovits 1965 als door Attavante degli Attavanti
• Csapodi 1969, p. 46, 102, plate VI als door Boccardino Vecchio

Cambridge, Fitzilliam Museum

Ms 154 getijdenboek, Florence, ca 1490 verluchting door Attavante degli Attavanti en Meester van de Hamilton Xenophon

literatuur:

• James 1895 (1), p. 349-50, pl. XVIIb (fol. 13v)
• D’ Ancona 1914, p. 650
• Cambridge 1966, nr. 98
• Garzelli & De la Mare 1985, I, p. 161, 242, II, figs. 499 (fol. 147v), 839 (fols. 13v-14r), 843 (fol. 84v)
• Cambridge 1989 – 1990, nr. 80
• Cambridge 2005, nr. 104

Cleveland, Cleveland Museum of Art

Ms 2003.173 los blad uit een graduaal met de Geboorte in een initiaal P, Florence, ca 1500 door Attavante degli Attavanti en Werkplaats

Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana

Corale 4 missaal, 1506

Ms Edili 148 Graduaal, Florence, ca 1471-1472 door Francesco d’Antonio del Chierico en Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Salmi 1955 , p. 50

Ms PLUT 12, cod 10 Augustinus, in de stijl van Attavante

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 112
• Boedapest 1990, nr. 44

Ms PLUT.15. cod 15,16.17 Psalter en Nieuw Testament, Florence, 1489-90, met name bekend om de verluchting van de 2 bladen aan het begin van het 3e deel door de gebroeders di Giovanni; 2e deel niet verlucht; verluchting 1e deel begonnen door Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 52, 116, 118
• Boedapest 1990, nrs. 25-27

PLUT 68, cod 19 Appianus, in de stijl van Attavante

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 122

PLUT 73, cod 39 Ficinus, Marsilius, Florence, 1488-1489, in de stijl van Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 124
• Boedapest 1990, nr. 19

Acquisti e doni 233 Domitius Calderinus, Commentarii, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 126
• Boedapest 1990, nr. 136

Frankfurt, Stadt- und Universitätsbibliothek

LM 51

Genève-Cologny, Sammlung Bodmer (Bibliotheca Bodmeriana)

Ms Bodmer 46 Cassiodorus, Variae, Florence, ca 1513-1521

literatuur:

• Pellegrin 1982, pp. 88-91

Hanover, New Hampshire, Dartmouth Library

Ms 1054 getijdenboek, Florence, ca 1495 werkplaats van Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Les Enluminures 2023 (The Wonderland of Books of Hours), p. 42

Le Havre, Musée des Beaux-Arts André Malraux

Inv 36.1 Losse miniatuur met de Kruisiging, afkomstig uit Missaal van bisschop Thomas James of Dol, Florence, 1483-4 (handschrift zelf in Lyon, Bibliothèque Municipale)

literatuur:

• London-New York 1994-1995, nr. 3b

Lissabon, Arquivos Nacionais, Torre do Tombo

Ms 161-167 zevendelige bijbel met de Postillae van Nicholas van Lyra, Florence, 1494-1497 in opdracht van koning Manuel van Portugal

literatuur:

• D’Ancona 1914, I, p. 81, 84, 91, 100-1, pl. XCIX; II, nr. 1579
• Levi D’Ancona 1962, p. 256-7
• Garzelli & De la Mare 1985, p. 233-4, 480, 507, 518, 535, figs. 821-831
• Alexander 1993, p. 53, 181-2
• London-New York 1994-1995, nr. 1
• Grebe 2007, p. 14

Londen, British Library

Ms Yates Thompson 30 Getijdenboek van Laudomia de’Medici, Florence, 1502, verluchting door Boccardino il Vecchio: f. 1-12, 27v, 30v, 31, 34, 44v, 66v, 67, 82v, 83, 112, 117v, 118; Attavante degli Attavanti: f. 14, 20v; Mariano del Buono: f. 45; Stefano Lunetti: ff. 37, 39v, 40, 60v, 61

literatuur:

• Garzelli & De la Mare 1985, I, p. 244, 343-4 en II, pl. 1062, 1063, 1065, 1067-1069
• Sotheby’s 23 juni 1998, p. 74

Londen Sotheby’s

Catalogus 16 juni 1997 (Beck) Lot 30 Getijdenboek van Ippolita Maria Sforza (ander deel in Turijn, Biblioteca Reale, ms. Varia 89), Florence, ca 1480-1488

literatuur:

• Keulen 1987, nr. 46
• Sotheby’s 16 juni 1997 (Beck), lot 30

Lyon, Bibliotheque municipale

Ms 5123 Missaal van bisschop Thomas James of Dol, Florence, 1483-4 (losse miniatuur met Kruisiging in Le Havre)

literatuur:

• Leroquais 1924, III, p. 223-5
• Bénédictins de Bouveret 1965 (I), p. 8, nr. 63
• London-New York 1994-1995, nr. 3a

Milaan, Biblioteca Trivulziana

Ms 818 Pomponius Porphyrio, Commentaria, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 142
• Boedapest 1990, nr. 142

Modena, Biblioteca Estense

Cod lat 391 Miscellanea, Florence, 1487

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 144
• Boedapest 190, nr. 72

Cod lat 425 Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri, Florence, 1488

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 148
• Boedapest 1990, nr. 104

Cod lat 432 Thomas Aquinas, Commentaria in Librum I. Sententiarum, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 150
• Boedapest 1990, nr. 85

Cod lat 435 Dyonisius Halicarnasseus, De originibus Romanorum, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 152
• Boedapest 1990, nr. 92

Cod lat 436 Augustinus, Opera, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 154
• Boedapest 1990, nr. 45

Cod lat 439 Ambrosius, Opera, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Boedapest 1990, nr. 47

Cod lat 441 Georgius Merula, Opera, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 160
• Boedapest 1990, nr. 141

Cod lat 448 Gregorius Magnus, Dialogi, Florence, ca 1488-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 166
• Boedapest 1990, nr. 58

New York, Pierpont Morgan Library 

Ms H 6 Preparatio ad missam pontificalem, Rome, 1520

literatuur:

• New York 1964, nr. 35
• New York 1984, nr. 51
• London-New York 1994-1995, nr. 4

Ms M 14 getijdenboek, Florence, ca 1490

literatuur:

• De Ricci 1937, II, p. 1367
• Harrsen 1953, nr. 73, pl. 45

Olomouc, Staatsarchief

Cod lat C.O. 330 Leon Battista Alberti, De re aedificatoria, Florence of Buda, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 198
• Boedapest 1990, nr. 200

Oxford, Keble College

Ms 60 getijdenboek, Florence, ca 1500 werkplaats van Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Les Enluminures 2023 (The Wonderland of Books of Hours), p. 42

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms lat 1767 Ambrosius, Sermones, Florence, ca 1488-1489 in de stijl van Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 202
• Boedapest 1990, nr. 48

Ms lat 8834 Claudius Ptolemaeus, Geographia, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 212
• Boedapest 1990, nr. 178

Ms lat 16839 Hieronymus, Breviarium in Psalmos David, Florence, 1488

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 214
• Boedapest 1990, nr. 66

Parijs, Les Enluminures

Catalogus “ The Wonderland of Books of Hours” (2023), Nr. 3 (BOH 181) Calcagni Getijdenboek, Florence, 1508 werkplaats van Attavante degli Attavanti: f. 13v Annunciation; f. 106v King David in Prayer; f. 139v The Raising of Lazarus

literatuur:

• Les Enluminures 2023 (The Wonderland of Books of Hours), nr. 3

Praag, Universiteitsbibliotheek

Ms VIII H 73 Thomas van Aquino, Commentaria, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Boedapest 1990, nr. 20

Privé-verzamelingen

Officium mortuorum en psalmes penitentiales, Florence, ca 1480

literatuur:

• Turijn 1985, p. 60-1

Rome, Biblioteca Corsiniana

Ms 612 Tommaso Sardi, Anima peregrina

literatuur:

• Salmi 1955, pl. XLVIII

Sint Petersburg, Hermitage

Ms Basilewski 440

Stockholm, Nationalmuseum

Ms B 1960 getijdenboek, Florence, ca 1500 werkplaats van Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Les Enluminures 2023 (The Wonderland of Books of Hours), p. 42

Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek

Cod theol. Et phil. 152 Augustinus

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 262
• Boedapest 1990, nr. 43

Toledo (Ohio), The Toledo Museum of Art, Fredrick B. en Kate L. Shoemaker Fund

1939.501 Losse samengestelde miniatuur met de Maagd en Kind door Simon Marmion en de randen door Attavante degli Attavanti, resp. Frankrijk, eind 15e eeuw en Italië, begin 16e eeuw

Voor literatuur zie onder Simon Marmion

Torun

Cod lat R fol 21-107 Naldus Naldius

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 264
• Boedapest 1990, nr. 1

Turijn, Koninklijke bibliotheek

Officium sanctissimae crucis

literatuur:

• Turijn 1985, p. 217

Vaticaan Stad, Biblioteca Apostolica Vaticana

Ms urb lat 1, 2 Urbino-bijbel voor Federigo da Montefeltro, Urbino, ca 1476-1478, verluchting door Francesco di’Antonio del Chierico, Francesco Rosselli: ms urb lat 1: f. 1v, 6v en ms urb lat 2: f. 1v; Attavante degli Attavanti: ms urb lat 1: f. 55v, 207r en ms urb lat 2: f. 2r, 31v, 160r, 174v, 283r; Biago d’Antonio: ms urb lat 1: f 87v, 97v en ms urb lat 2: f 89r, 151v, 304v; Eerste Meester van de Fresco’s van het Oratorium van San Martino in Florence: ms urb lat 1: f 125r, 138r, 167r, 196v, 201r, 224r en ms urb lat 2: f 5r, 141v, 250r; Meester van de Hamilton Xenophon en anderen

literatuur:

• Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 328-35
• Italian Libraries 1997, p. 206,7
• Walther 2001, p. 374-377

Ms urb lat 112 Breviarium voor Matthias Corvinus, Florence, ca 1487-1492

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 236-251
• Boedapest 1990, nr. 28
• Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 370-5
• Walther 2001, p. 392-3

Venetië, Biblioteca Marciana

Ms lat XIV. 35 (=Ms 4054) Martianus Capella, De nuptiis Mercurii et Philologiae, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 276-8
• Boedapest 1990, nr. 208
• Italian Libraries 1997, p. 224-5

Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek

Cod lat 653 Augustinus, in stijl van Attavante

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 312
• Boedapest 1990, nr. 42

Cod lat 654 Hieronymus, Commentaria in Ezechielem, Florence, ca 1485-1490

literatur:

• Csapodi 1969, p. 314
• Boedapest 1990, nr. 67

Cod lat 656 Theohylactus, Commentaria Athanasii in Epistolas St. Pauli, Florence, ca 1485-1490

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 316
• Boedapest 1990, nr. 86

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek

Cod Guelf 2 aug 4 Synesius Platonicus Cyreneus, Liber, De vaticinio somniorum (en) Marsilio Ficino, Epistolarum libri III en IV, Florence, 1484/5 werkplaats Attavante degli Attavanti

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 358
• Wolfenbüttel 1989, p. 230-1
• Boedapest 1990, nr. 14

Cod Guelf 10 aug 4 Priscianus Lydus, In Theophrastum Metaphrasis de sensu et de phantasia, Florence, 1487-1489 (werkplaats)

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 362
• Wolfenbüttel 1989, p. 234-5
• Boedapest 1990, nr. 13

Cod Guelf 43 aug 2 Bartholomaeus Fontius, Opera (cum praefatione ad Matthiam regem Hungariae), Florence, ca 1488

literatuur:

• Csapodi 1969, p. 346
• Wolfenbüttel 1989, p. 236-9
• Boedapest 1990, nr. 209

Literatuur

1. James 1895 (1), p. 349-50, pl. XVIIb (fol. 13v)
2. Milanesi 1901, p. 164-166
3. D’Ancona 1914, I, p. 89-102, 650; II, p. 701-807, nn. 1431-1599; I, p. 81, 84, 91, 100-1, pl. XCIX, II, nr. 1579
4. Leroquais 1924, III, p. 223-5
5. Colnaghi 1928, p. 23-24, n. 123
6. Dos Santos 1930, p. 19-21, pl. XXIII-XXIV
7. De Ricci 1937, II, p. 1367
8. Harrsen 1953, nr. 73, pl. 45
9. Salmi 1955, p. 50, 53 en plaat XLVIII
10. Delaissé 1959, nr. 49
11. Levi D’Ancona 1962, p. 256-7
12. New York 1964, nr. 35
13. Bénédictins de Bouveret 1965 (I), p. 8, nr. 63
14. Berkovits 1965, p. 32-33, 49-58, 121-132
15. Cambridge 1966, nr. 98
16. Csapodi 1969
17. Levi D’Ancona 1969, p. 25, 254-259
18. Pellegrin 1982, pp. 88-91
19. New York 1984, nr. 51
20. Turijn 1985, p. 60-61, 217
21. Garzelli & De la Mare 1985, p. 233-4, 480, 507, 518, 535, figs. 821-831 ; I, p. 244, 343-4 en II, pl. 1062, 1063, 1065, 1067-106; I, p. 161, 242, II, figs. 499 (fol. 147v), 839 (fols. 13v-14r), 843 (fol. 84v)
22. Keulen 1987, nr. 46
23. Bologna 1988, p. 185
24. Wolfenbüttel 1989, p. 230-1, 234-5, 236-9
25. Cambridge 1989 – 1990, nr. 80
26. Boedapest 1990, nrs. 1, 13, 14, 19, 20, 25-27, 34, 42, 43, 44, 45, 47, 48, 59, 65, 66, 67, 72, 79, 85, 86, 92, 104, 136, 141, 142, 178, 200, 208, 209
27. Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 328-35, 370-5
28. Horemans 1993
29. Alexander 1993, p. 53, 181-2
30. Kanter 1994, p. 274
31. London-New York 1994-1995, nrs. 1, 3a, 3b, 4
32. Italian Libraries 1997, p. 206-207, 224-225
33. Wieck 1997, p. 94
34. Sotheby’s 16 juni 1997 (Beck), lot 30
35. Sotheby’s 23 juni 1998, p. 74
36. Walther 2001, p. 374-377, 392-393
37. Cambridge 2005, nr. 104
38. Grebe 2007, p. 14
39. Les Enluminures 2023 (The Wonderland of Books of Hours), nr. 3

• Bradley 1887-1889, I, p. 74-80
• Thieme-Becker 1907-1950
• D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 15-16