Etienne Colaud

Frans boekverluchter en boekverkoper, werkzaam in Parijs tussen 1512 en 1541. Uit archivalische documenten blijkt dat hij werkzaam was op het île de la Cité en afkomstig was uit een familie van boekverkopers.

Étienne Collaud had een prestigieuze klantenkring die bestond uit verschillende hoog geplaatste personen, prelaten en zelfs Frans I, koning van Frankrijk. Dankzij een getijdenboek waarin zijn naam voorkomt, worden hem thans ongeveer twintig in dezelfde stijl  verluchtte manuscripten toegeschreven. Dit zijn onder meer religieuze boeken, vertalingen van Latijnse of Italiaanse werken in het Frans, ridderromans, maar ook gedrukte werken. Ook een aantal in serie geproduceerde manuscripten van de statuten van de Orde van Saint-Michel, gemaakt in opdracht van koning Frans I, kunnen aan Etienne Colaud worden toegeschreven. Overigens is alleen het handschrift Parijs, BNF, fr 19815 van zijn eigen hand.

The Order of Saint Michel was founded by Louis XI in 1469; equivalent chivalric fraternities of lay knights, which include the Order of the Garter in England and the Order of the Golden Fleece in the Burgundian Netherlands, were instituted by monarchs across Europe both to reward faithful service and to ensure the continuation of this loyalty from their nobility. Royal accounts from the early reign of François I, who ruled France from 1515 until 1547, show the king commissioning at least twelve copies of the Statutes from Étienne Collaud, for which the illuminator received payment in 1523 and 1538.

Étienne Colaud werd voornamelijk beïnvloed door de Parijse verluchter Jean Pichore, maar uit zijn werken blijkt dat hij banden had met bijna alle andere Parijse verluchters van zijn tijd.

Etienne Colaud had incidentele of regelmatige medewerkers zoals de Hoofduitvoerder van de Statuten, de Meester van Anne van Graville en de Meester van de Puys van Rouen. Deze laatste meester is door König 1989, nr. 63 geïdentificeerd als Henri Lauer, maar deze identificatie heeft weinig bijval gevonden.

Gelet op de complexe handenscheiding en niet eenduidige identificaties is er vooralsnog voor gekozen alle handschriften van zowel Etienne Colaud als zijn medewerkers in deze catalogus bijeen te brengen. Ook het tot op heden enige handschrift dat aan zijn schoonzoon Martial Vaillant kan worden toegeschreven (Parijs, BNF, ms NAL 104, geschilderd in ca 1555 voor de dauphin, de toekomstige Koning Frans II), is hier ondergebracht.

De anonieme Meester van Francois I de Dinteville wordt geïdentificeerd met Etienne Colaud.

Catalogus

Den Haag, Museum Meermanno-Westreenianum

Ms 10 C 8 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

literatuur:

• Den Haag 1979, nr. 35
• Boeren 1979, p. 75
• Den Haag 2002, nr. 53
• Orth 2015, dl. II, p. 127

Londen British Library

Ms add 18854 Getijdenboek van François de Dinteville, Parijs, ca 1525-1526

Ms Harley 4485 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Londen, Christie’s

Catalogus 15 oktober 2019, lot 29 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1525, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor René van Savoyen (1473-1525), lid van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

literatuur:

• Christie’s 15 oktober 2019, lot 29

Londen, National Archives

Ms E36/276 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor Henry VIII, lid van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Londen, Sotheby’s

Catalogus 6 juli 2011, lot 125 Paraboles de Salomon, Parijs, ca 1520-1525 vervaardigd in opdracht van Anne de Polignac

Catalogus 3 december 2013, lot 28 vrijstaand triptiek met daarop geschilderde miniaturen, Parijs, ca 1530-1540 hoofdpaneel met Pinksteren door Etienne Colaud, zijpanelen met St. Augustinus en Karel de Grote door de Meester van François Rohan

literatuur:

• Sotheby’s 3 december 2013, lot 28

Milaan, Biblioteca Ambrosiana

Ms F.277 Inf.n^o 59 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Milaan, Biblioteca Trivulziana

Ms 1394 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Moskou, Staatsbibliotheek

Ms Fonds 183, nr. 1034 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Napels, Biblioteca dei Gerolomini

Ms C.F.1-3 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

New York, Public Library

Ms Spencer 81 Breve trattato delle afflittioni d’Italia, Parijs, ca 1530 verluchting door Etienne Colaud en de Hoofduitvoerder van de Statuten (l’exécutant principal des Statuts)

Oxford, Bodleian Library

Ms Douce 135 Getijdenboek, Parijs, ca 1525

Ms Rawl liturg C 888 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal

RÉS-8°-T-2547 getijdenboek, Parijs, 16 januari 1525, gedrukt door Geoffroy Tory, verluchting frontispice door Etienne Colaud

Parijs, Bibliotheque Nationale

Ms fr 130 Boccaccio, Des cas des nobles hommes et femmes, Parijs, ca 1530

Ms fr 1537 Chants royaux sur la Conception couronnés au Puy de Rouen, Parijs, ca 1530 verluchting door Etienne Colaud: f. 16v, overige miniaturen door de Meester van de Puys van Rouen en de Meester van Anne van Graville

Ms fr 2150 Diego de San Pedro, Roman de Lérian et Lauréolle (Carcer d’Amour), Parijs, ca 1525-1530 verluchting door Noel Bellemare of de Meester van de Carcer d’Amour (f. 1v, 2r, 77v) en Etienne Colaud (alias de Meester van Francois I de Dinteville), mogelijk naar ontwerpen van Godefroid le Batave

literatuur:

• Leproux 2015
• Parijs 2017-2018, nr. 39

Ms 14361 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Ms 14365 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Ms fr 19246 Oraison de Jésus-Christ qui est le Pater noster et le Credo Parijs, ca 1525-1531

Ms fr 19815 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1526, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door Etienne Colaud

Ms 19816 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Ms 19818 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Ms lat 9556 Missaal van François de Dinteville, Parijs, ca 1525-1530 verluchting volbladminiaturen door Etienne Colaud

Ms N. acq. fr 20960 Mémoires de Philippe de Commynes, Parijs, ca 1520-1525

Ms NAL 104 Livre d’heures du Dauphin, Parijs, ca 1555, geschilderd voor de dauphin, de toekomstige Koning Frans II, door Martial Vaillant

Ms Smith-Lesouëf 76 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Rés. Vélins 343-344 Henri de Gand, Quolibeta Magistri, Parijs, 22 augustus 1518, gedrukt door Josse Bade, verluchting frontispice door Etienne Colaud

Parijs, Bibliothèque Sainte-Geneviève

Ms 106 evangeliarium, Parijs, ca 1520-1530

literatuur:

• Orth 2015, p. 113

Ms 1144 en 1145 Policration de Jean de Salisbury (2 banden), Parijs, ca 1520-1525

literatuur:

• Cousseau 2010, p. 25, 34

Ms 2217 L’Instruction d’un prince chrétien, Parijs, ca 1523

Priveverzameling

Getijdenboek, Parijs, ca 1512-1513 verluchting door medewerker van Jean Pichore: 4 volbladminiaturen, en Etienne Colaud: overige miniaturen, bevat zijn signatuur

literatuur:

• Cousseau 2010

Provo (Utah), University of Brigham Young

Ms Quarto 091H532 Vie, mort et miracles de Saint Jerome, Parijs, ca 1520-1525 gemaakt voor Anne de Polignac

Rotthalmünster, Antiquariat Heribert Tenschert

Leuchtendes Mittelalter I (1989), nr. 63 Evangeliarium-lectionarium van Philippe de Lévis, Parijs, ca 1527, aangeboden aan de kathedraal van Mirepoix

literatuur:

• König 1989 (1), nr. 63

Katalogus 82 “Paris mon Amour, V” (2018), Nr. 60 getijdenboek, Parijs, ca 1505-1510 Etienne Colaud en (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Literatuur:

• König 2018 Paris mon Amour Vol. V, Nr. 60

Katalogus 82 “Paris mon Amour, V” (2018), Nr. 61 getijdenboek, Parijs, ca 1515-1520 Etienne Colaud en (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Literatuur:

• König 2018 Paris mon Amour Vol. V, Nr. 61

Katalogus 82 “Paris mon Amour, V” (2018), Nr. 62 getijdenboek, Parijs, na 1527 Etienne Colaud, Martial Vaillant?

Literatuur:

• König 2018 Paris mon Amour Vol. V, Nr. 62

Katalogus 82 “Paris mon Amour, V” (2018), Nr. 64 Eerste Getijdenboek van Anne de Montmorency, Parijs, ca 1530-1538 verluchting door Étienne Colaud, Noël Bellemare en de Meester van François de Rohan

Literatuur:

• König 2018 “Paris mon Amour Vol. V,” Nr. 64

Katalogus 90 – XC “Wunderkammer”, 2023, Nr. 19 Missaal van Langres (gedrukt boek), Parijs, 1517 Étienne Colaud

Literatuur:

• Scholz & Tenschert 2023, “Wunderkammer”, Nr. 19

Sint Petersburg, Nationale Bibliotheek van Rusland

Ms fr Q.v.II,2 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Ms lat Q.v.I, 204 evangeliarium van Frans I, Parijs, ca 1526 begonnen door (Werkplaats van) Etienne Colaud (Hoofduitvoerder van de Statuten); Parijs, ca 1546 voltooid door Meester van François de Rohan

literatuur:

• Orth 1998, p. 85, nt 4

Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana

Ms reg lat 626 Statuten van de Orde van Saint-Michel, Parijs, ca 1523-1538, gemaakt in opdracht van koning Frans I van Frankrijk voor leden van de orde, verluchting door (Werkplaats van) Etienne Colaud (De Hoofduitvoerder van de Statuten)

Literatuur

1. Durrieu 1911 (1)
2. Boeren 1979, p. 75
3. Den Haag 1979, nr. 35
4. König 1989 (1), nr. 63
5. Orth 1998, p. 85, nt 4
6. Den Haag 2002, nr. 53
7. Cousseau 2009
8. Cousseau 2010
9. Sotheby’s 3 december 2013, lot 28
10. Leproux 2015
11. Orth 2015
12. Cousseau 2016
13. Parijs 2017-2018, nr. 39
14. König 2018 “Paris mon Amour Vol. V,” Nrs. 60, 61, 62, 64
15. Christie’s 15 oktober 2019, lot 29
16. Scholz & Tenschert 2023, “Wunderkammer”, Nr. 19