Francesco d’Antonio del Chierico
Italiaans boekverluchter. Werkzaam in Florence in de 2e helft van de 15e eeuw. Overleden op 28 oktober 1484. Met zijn werk sloeg de Florentijnse boekverluchting een nieuwe richting in. Francesco d’Antonio del Chierico stelde zich niet langer tevreden met het versieren van een pagina of initiaal, maar creëerde in plaats daarvan grote, dichtbevolkte scènes geïnspireerd door het dagelijkse leven. In zijn gradualen beginnen zijn verluchtingen de karakteristieken van paneelschilderingen te laten zien.
Daarnaast bevat zijn werk veel blank rankwerk (bianchi girari), putti, naturalistische plantmotieven en medaillons in de zijranden met kleine taferelen. Dergelijke decoratie is typisch voor de Italiaanse renaissance. Het werk van Francesco d’Antonio del Chierico culmineerde in een prachtige bijbel voor Federigo da Montefeltro. Zijn landschappen zijn betoverend, zijn menselijke figuren zijn gevoelig en de gezichten van vrouwen lieflijk.
Als zijn meesterwerk werd vroeger (o.a. nog Bologna 1988) beschouwd het Officium van Lorenzo Magnifico. Aangezien dit handschrift echter pas in 1485 is voltooid en de kunstenaar reeds in 1484 overleden is, dient de verluchting te worden toegeschreven aan een van zijn navolgers (Plotzek 1987, p. 159), meer in het bijzonder aan Francesco Rosselli (Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p 348). (Ook de hierna aangegeven jaartallen in de oudere literatuur dienen in dit verband met de nodige voorzichtigheid te worden bekeken). Tot zijn opdrachtgevers behoorde ook koning Matthias Corvinus van Hongarije, voor welke koning meerdere Italiaanse boekverluchters werkten, waaronder Attavante.
Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana, urb lat 508 voorblad
De hand van Chierico wordt thans ook herkend in een miniatuur met een portret van o.a. Federico da Montefeltro, herkenbaar aan de vreemde vorm van zijn neus, veroorzaakt door een verwonding opgelopen tijdens een toernooi uit 1450 (voorblad uit ms urb lat 508). De figuur die aan de rechterzijde wordt afgebeeld werd vroeger vermoed een zelfportret te zijn van de verluchter en beeldhouwer Francesco di Giorgio Martini (zie ook aldaar), maar thans wordt dus gedacht dat ook dit later ingeplakte voorblad het werk en een zelfportret is van de hoofdverluchter van het handschrift zelf, Francesco d’Antonio del Chierico.
Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms ital 545, f. 10v, 24v
Catalogus
Budapest, Staatsbibliotheek
Clmae 412 Regiomontanus, Johannes Muller de Konigsberg, Canones LXVIII in tabulam primi mobilis, eind jaren 1460 (vroeger Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek tab cod 2363), titelblad met aanbieding aan koning Matthias Corvinus
literatuur:
- Berkovits 1965, p. 127 en plaat XXI
- Csapodi 1969, p. 45
Ms 180 Donato Acciaiuoli, Leven van Karel de Grote, Italië, Florence, 1461
literatuur:
- James 1895 (1), 386
- Cambridge 2005, nr. 161
- https://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/illuminated/manuscript/discover/donato-acciaiuoli-charlemagnes-life
Florence, Archivio Capitolare di San Lorenzo
Corale 207H antifonarium, Florence, 1463, verlucht door Ser Ricciardo di Nanni, Francesco d’Antonio del Chierico, Bartolomeo di Boniforte da Vimercate
literatuur:
- London-New York 1994-1995, nr. 120
Voor verdere literatuur zie onder: Bartolomeo di Boniforte da Vimercate
Florence, Biblioteca Laurenziana
Ms asbh 1874, Horae Beatus Mariae Virginis, 1458, uitgevoerd voor Lorenzo Magnifico, verluchting door navolger van Francesco d’Antonio del Chierico
literatuur:
- Salmi 1955, p. 51 en plaat XLIIIa
- Plotzek 1987, p. 159
Ms edili 148 Graduaal
literatuur:
- Salmi 1955 , p. 50
Mss edili 149, 150, 151 Gradualen voor de Dom van Florence, verluchting door Francesco d’Antonio del Chierico en Zanobi Strozzi, Florence, ca 1463-1471
literatuur:
- Salmi 1955, p. 50
- Formaggio 1960, tafel 65
- Kanter 1994, p. 338
Plut 32.4 Homerus
literatuur:
- Salmi 1955, p. 50
Plut 65.26 Plutarchus
literatuur:
- Salmi 1955, p. 50
Plut 84.1 Aristoteles, Opera Varia
literatuur:
- Salmi 1955, p. 50
Plut 82.3 Gaius Plinius Secundus, Historia naturalis, Florence, 1458
literatuur:
- Woods, Richardson, Lymbereropoulou 2007, p. 101, pl. 3.8
Genève, Bibliothèque de Genève, Comites latentes
Ms Comites Latentes 54 getijdenboek, Florence, 1470-1480 verlucht door Ser Ricciardo di Nanni en Francesco d’Antonio del Chierico
Holkham Hall, Viscount Coke
Ms 41 getijdenboek
literatuur:
- Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 328
Londen, British Library
Ms add 15246 Sint Augustinus, De Civitate Dei, Florence, ca 1470-1475, verlucht door Mariano del Buono en Francesco d’Antonio del Chierico
literatuur:
- London-New York 1994-1995, nr. 69
Voor verdere literatuur zie onder Mariano del Buono
Milaan, Biblioteca Trivulziana
Cod 817 Miscellanea, 1450-70 omgeving van Francesco d’Antonio del Chierico
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 56, 140, plaat XXV
Cod 905 Petrarca
literatuur:
- Formaggio 1960, tafel 66, 67
Modena, Biblioteca Estense
Cod lat 437 Miscellanea, tussen 1460-80 verluchting in de stijl van Francesco d’Antonio del Chierico
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 57, 156, plaat XXXIII
Cod lat 458 Origenes, Homiliae in Latinum traductae, tussen 1476-90
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 58, 170, plaat XL
Cod lat 472 Strabo, Geographia a Guarino, tussen 1460-80 verluchting in de stijl van Francesco d’Antonio del Chierico
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 59, 172, plaat XLI
New York, Pierpont Morgan Library
Ms 497 Cicero, Marcus Tullius: Opera, 1450-1470 verluchting in de stijl van Francesco d’Antonio del Chierico
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 62, 196, plaat LIII
Oxford, Bodleian Library
Ms digby 231
literatuur:
- Alexander 1977, p. 15, fig. V
Parijs, Bibliothèque Nationale
Ms ital 545 Petrarca, Trionfi, Canzoniere, Florence, 1456
literatuur:
- Van Moé 1931
- Parijs 1984, nr. 100
- Walther 2001, p. 338-9
Ms lat 4797 Strabo, Geographica , Guarinus Veronensis interpres, Florence, ca 1470-80?
Ms lat 4798 Strabo, Geographica , Guarinus Veronensis interpres, Florence, ca 1470-80?
literatuur:
- D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 179 (als: Cola Rapicano)
Ms Smith-Lesouëf 33 getijdenboek, Florence, ca 1470-80?
Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms Smith-Lesouëf 33, f. 13v-14r
Privé-verzameling (Keulen 1987)
Nr. 45 Getijdenboek, Florence, ca 1480
literatuur:
- Plotzek 1987, p. 157-60 met afb
Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana
Ms barb lat 382 getijdenboek
literatuur:
- Salmi 1955 , p. 51
Ms reg lat 1988 Vergilius, Operae, Florence, ca 1450 verluchting door Bartolomeo Varnucci: incipitpagina, en Francesco di Antonio del Chierico: overige verluchting
Ms urb lat 1, 2 Urbino-bijbel voor Federigo da Montefeltro, Urbino, ca 1476-1478 verluchting door Francesco d’Antonio del Chierico, Francesco Rosselli: ms urb lat 1: f. 1v, 6v en ms urb lat 2: f. 1v; Attavante degli Attavanti: ms urb lat 1: f. 55v, 207r en ms urb lat 2: f. 2r, 31v, 160r, 174v, 283r; Biago d’Antonio: ms urb lat 1: f 87v, 97v en ms urb lat 2: f 89r, 151v, 304v; Eerste Meester van de Fresco’s van Oratorium van San Martino in Florence: ms urb lat 1: f 125r, 138r, 167r, 196v, 201r, 224r en ms urb lat 2: f 5r, 141v, 250r; Meester van de Hamilton Xenophon en anderen
literatuur:
Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana, ms urb lat 1 f. 27r: intocht van de Israëlieten in Egypte
- Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 328-35
- Italian Libraries 1997, p. 206,7
- Walther 2001, p. 373-377
Ms urb lat 93 Preken, Florence ca 1474-80 verluchting door Francesco di’Antonio del Chierico en Francesco Rosselli
literatuur:
- Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 336-9
Ms urb lat 508 Christoforo Landino, Disputationes camaldulenses, Florence, 1472
literatuur:
- D’Ancona 1914, II, p. 425, nr. 827
- Vaticaanstad 1950, nr. 181
- London-New York 1994-1995, nr. 36
- Italian Libraries 1997, p. 204-5
- Vaticaanstad 1985, nr. 20
- Garzelli & De la Mare 1985, p. 141-2, 496
Venetië, Biblioteca Nazionale di San Marco
Ms 3585 (vroeger: mss lat cl 10 no 31) Suetonius, Tranquillus, 1450-70 (toegeschreven)
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 68, 272, plaat XCI
Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek
Cod lat 44 Regiomontanus, Epitome, 1476-90
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 70, 290, plaat C
Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek
Cod Guelf 73 aug 2 Marsilio Ficinus, Epistolarum ad amicos libri VIII, Florence, 1489 (werkplaats van Chierico)
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 76, 350, plaat CXXX en CXXXI
- Wolfenbüttel 1989, p. 240-1
Cod Guelf 12 aug 4 Marsilio Ficinus, Epistolarum libri III en IV De vita platonis – Quantum Astronomi metiuntur, tamen Astrologi mentiuntur, Florence, 1482 (werkplaats)
literatuur:
- Csapodi 1969, p. 77, 366, plaat CXXXVIII
- Wolfenbüttel 1989, p. 228-9
Cod Guelf 39 aug 4 Psalter, 1476-90
literatuur:
- Formaggio 1960, p. 77, 368, plaat CXXXIX en CXL), thans evenwel toegeschreven aan Francesco Rosselli
- Wolfenbüttel 1989, p. 225-7
- Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 348
Literatuur
- James 1895 (1), p. 386
- D’Ancona 1914, I, p. 59; II, p. 373-434, 425, nr. 827
- Van Moé 1931
- Vaticaanstad 1950, nr. 181
- Salmi 1955 , p. 50-52, afb 66, plaat XLIIIa
- Formaggio 1960, p. 72, 73, 74, tafel 65, 66, 67
- Berkovits 1965, p. 46, 127, plaat XXI
- Csapodi 1969, p. 45, 56-59, 62, 68, 70, 76, 77, 84, 140, 156, 170, 172, 196, 272, 290, 350, 366, 368
- Alexander 1977, p. 15, fig. V
- Parijs 1984, nr. 100
- Garzelli & De la Mare 1985, p. 141-2, 496
- Vaticaanstad 1985, nr. 20
- Plotzek 1987, p. 157-60
- Bologna 1988, p. 186-7, 142-3
- Wolfenbüttel 1989, p. 225-227, 228-229
- Biblioteca Apostolica Vaticana 1992, p. 328-30, 336-339, 348, 370
- Kanter 1994, p. 338, 349
- London-New York 1994-1995, nrs. 36, 69, 120
- Italian Libraries 1997, p. 204-205, 206-207
- Walther 2001, p. 338-339, 374-377
- Cambridge 2005, nr. 161
- http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/gallery/cambridgeilluminations/makers.html (2005)
- Woods, Richardson, Lymbereropoulou 2007, p. 101, pl. 3.8
- Bradley 1887-1889, I,
- Thieme-Becker 1907-1950
- D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 46, 179