San Marino, Huntington Library, Ms HM 1074, f. 4v-5r

Gautier Lebaube

Frans boekverluchter, werkzaam in Parijs rond 1240-1250. Op folio 11 van een handschrift dat thans bewaard wordt in New York, Pierpont Morgan Library (ms G 37), houden een tweetal figuren aan de onderkant van het blad een rol vast waarop de naam van de artiest staat: “Gautier Lebaube fit labre” (Gautier Lebaube maakte (de) boom). Het rechtse figuurtje, dat met zijn vinger naar het totale blad wijst, is waarschijnlijk een zelfportret van de verluchter. Zelfportretten en signaturen zijn een relatieve zeldzaamheid in dertiende eeuwse handschriften. Bijzonder is voorts dat het mogelijk is gebleken deze verluchter nog verder te identificeren: Branner 1977, p. 72-3 heeft aannemelijk gemaakt dat deze artiest de verluchter “Gualterus” is, die voorkomt in een belastingrol uit het jaar 1243 van de gemeente van Ste. Geneviève. Weliswaar is Gualterius de goede Latijnse schrijfwijze van de naam Gautier, maar dit waarschijnlijke foutje van de belastingontvanger doet niet af aan de identificatie als door Branner voorgesteld.

Branner 1977 schrijft ongeveer 15 handschriften aan het atelier van Gautier Lebaube toe. De werkplaats onderscheidt zich door het veelvuldige gebruik van kleine dieren, vogels en monsters in de marges. De uiteinden van initialen worden vaak gevormd door vogels met dierenhoofden. Het kleurgebruik wijkt af van de in die tijd veelal gebruikelijke combinatie van rode en blauwe kleuren. Gautier Lebaube hanteert veel lichte kleuren, waaronder roze, licht rood, blauw, groen, geel en wit.

Dankzij het aantal figuren dat in het werk van het atelier voorkomt, en dat onderling verschilt, en dankzij de aanwezigheid van een aantal signaturen en kenmerken in de marges, is het mogelijk een aantal verschillende handen binnen de werkplaats te onderscheiden. Die van Lebaube zelf is gemakkelijk te traceren via de door hem vervaardigde bladen in New York. Zo vinden we een gelijke hand terug in een bijbel in Parijs, Bibliothèque Nationale, ms lat 14397, de genesis-initiaal in een bijbel te Milaan, Biblioteca Ambrosiana, ms Q 34 sup, een aantal bladen in een bibel in de Bodleian Library, een Petrus Lombardus (Parijs, Bibliothèque Nationale, ms lat 5111) en een bijbel in Wadham College. Alle figuren van Lebaube laten dezelfde karakteristieken zien: een ietwat scherpe kin en niet-gecentreerde oogleden.

Aangezien van de 15 aan Lebaube toegeschreven handschriften er 13 bijbels zijn, waarvan er zeker 10 het canonieke Parijse Vulgaat volgen, is duidelijk dat het atelier van Lebaube werkzaam was voor en in opdracht van de officiële Parijse universitaire en koninklijke kringen. Het Parijse handschrift ms lat 14397 is volgens traditionele opvatting gemaakt voor Blanche van Castilië, en het is goed mogelijk dat de New Yorkse bladen deel uitmaakten van een Decretum gratiana dat een eigen copie was van de Franse koning Louis IX.

Catalogus

Chicago, Newberry Library

Ms 18 bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

Frankfurt, Stadtbibliothek

Ms lat qu 56 bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

Madrid, Biblioteca Nacional

Ms 553 bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Bordona 1933, I, nr. 490
  • Branner 1977, p. 213

Milaan, Biblioteca Ambrosiana

Ms Q 34 sup. Bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

New York, Pierpont Morgan Library

Ms G 37 twee volbladminiaturen, waarschijnlijk uit een Decretum Gratiani, Parijs, ca 1240-1250

New York, Pierpont Morgan Library, Ms G 37

literatuur:

  • New York 1968, nr. 30
  • Branner 1977, p. 72, 74, 75, 213
  • De Hamel 1986, p. 120, pl. 113

Oxford, Bodleian Library

Ms canon bibl lat 47 bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Pächt & Alexander 1966, I, nr. 562
  • Branner 1977, p. 213

Oxford, Wadham College

Ms 1 Bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms lat 36 bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

Ms lat 5111 Petrus Lombardus, Historia Scolastica, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

Ms lat 14397 bijbel, Parijs, voor 1252

literatuur:

  • Delisle 1868-1881, II, p. 212, III, p. 295-6
  • Branner 1977, p. 75, 213

San Marino, Huntington Library

Ms HM 1074 bijbel, Parijs, ca 1240-1250

San Marino, Huntington Library, Ms HM 1074, f. 1r

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana

Ms reg lat 1 en 2 Bijbel, Parijs, ca 1240-1250

literatuur:

  • Branner 1977, p. 213

Literatuur

  1. Delisle 1868-1881, II, p. 212, III, p. 295-6
  2. Bordona 1933, I, nr. 490
  3. Pächt & Alexander 1966, I, nr. 562
  4. New York 1968, nr. 30
  5. Branner 1977, p. 72-75, 213
  6. Beer 1981
  7. De Hamel 1986, p. 120, plaat 113