Bergamo, Biblioteca Civica, Ms VIII 14 Taccuino di disegni, f. 29v-30r

Giovannino dei Grassi

Italiaans boekverluchter, geboren in Milaan tussen 1340-1350, overleden in Milaan op 6 juli 1398. Giovannino dei Grassi wordt beschouwd als de belangrijkste vertegenwoordiger van de Lombardische Internationale Gotische stijl en als de meest briljante hofverluchter van de eeuw. Hij hield zich bezig met architectuur en beeldhouwwerk, paneelschilderen en boekverluchting. Giovannino dei Grassi had een opmerkelijke belangstelling voor het afbeelden van dieren, met name vogels in met name de randen maar soms ook in initialen. Tot dan toe waren dergelijke onderwerpen vrijwel alleen in profane handschriften afgebeeld, maar onder invloed van het intellectuele milieu van Lombardije heeft Dei Grassi ze ook in het getijdenboek voor de Visconti verwerkt.

Tevoren had hij gedurende vele jaren dieren geobserveerd en zijn schetsen opgenomen in een modellenboek dat thans in Bergamo wordt bewaard.

Dit tekenboek bevat tekeningen van wilde dieren en huisdieren, die zeer natuurgetrouw zijn afgebeeld. Het fraaie jachttafereel op f. 17r lijkt sprekend op dezelfde scène in de Très Riches Heures van Jean de Berry (Chantilly, Musée Condé, voor afbeelding zie onder Herman, Paul en Johan van Limburg, de Gebroeders van Limburg). Op de afbeelding met de Geboorte van de Maagd (f. 48 van het Getijdenboek voor de Visconti, ms BR 397) zien we in de rand onderaan een hert dat een verkleinde kopie is van een tekening op folio 8 van het modellenboek uit Bergamo. Op folio 4v van modellenboek staat de naam van de kunstenaar, die overigens niet verantwoordelijk is geweest voor alle tekeningen van het modellenboek.

Giovannino dei Grassi was de 1e Italiaanse boekverluchter die de verluchtingskunst een geheel eigen stijl schonk, waarbij hij zich minder gebonden voelde aan in andere vormen van schilderkunst ontwikkelde tradities, en zo een autonome boekverluchtingskunst creëerde.

Hij liet zich hierbij inspireren door twee van de meest originele en fraaie stijlen uit het Europa van zijn tijd, de Franse en Boheemse School.

Het getijdenboek voor de Visconti vormt zijn meesterwerk en is een absoluut hoogtepunt uit de geschiedenis van de boekverluchtingskunst. Hij gebruikte vaak bladgoud dat hij door het te polijsten extra glans verleende. Zeer opmerkelijk is dat hij over het goud vaak een doorzichtig rood glacis legde. Geen enkele andere verluchter heeft als hij het effect van edele metalen weten uit te buiten en hun combinatie zowel onderling als met andere kleuren maakt misschien wel de grootste schoonheid uit van het Getijdenboek voor de Visconti.

Florence, Biblioteca Nazionale, Ms banco rari 397, BR 90: het huwelijk van Maria en Jozef

De grootste praal spreidt Giovannino ten toon in zijn randversieringen waarvan er geen twee gelijk zijn. Ze zijn steeds weer een verrassing en het is hier dat de kunstenaar zijn originaliteit laat blijken.

Een navolger van Giovannino dei Grassi is Anovelo da Imbonato.

Florence, Biblioteca Nazionale, Ms banco rari 397, BR 48: de geboorte van de Heilige Maagd

Catalogus

Bergamo, Biblioteca Civica

Ms VIII 14 Taccuino di disegni (modellenboek), Italië, eind 14e eeuw, tekeningen door o.a. Giovannino dei Grassi

literatuur:

  • Toesca 1912 (1966), p. 298-306, fig. 227-233 en pl. XVI
  • Van Marle 1923-1938, VII, p. 76-97, fig. 37-53
  • D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 100
  • Salmi 1955, p. 41, pl. XXXVI
  • Wenen 1962, nr. 275
  • Brussel 1969, nr. 21
  • Alexander 1978 (2), p. 110-111
  • Bologna 1988, p. 128-9
  • Gatti Perer 1989, nr. 36

Florence, Biblioteca Nazionale

Ms banco rari 397 1e deel van het getijdenboek voor de Visconti

Florence, Biblioteca Nazionale, Ms banco rari 397, BR 76: De Heilige Maagd door engelen bezocht

literatuur:

  • Meiss & Kirsch 1972
  • Bologna 1988, p. 120-3
  • Italian Libraries 1997, p. 102-3
  • Walther 2001, p. 248-9

Ms landau-finaly 22 2e deel van het getijdenboek voor de Visconti, verluchting begonnen door Giovannino dei Grassi en voltooid door Belbello da Pavia

literatuur:

  • Toesca 1912 (1966), p. 319-322, 536-539, fig. 246-7, 439-442, pl. XXXI
  • Brussel 1969, nr. 22
  • Meiss & Kirsch 1972
  • Bologna 1988, p. 120-3
  • Italian Libraries 1997, p. 124-5
  • Walther 2001, p. 248-9

Milaan, Biblioteca Trivulziana

Ms 2262 Beroldo breviarium verluchting door Giovannino dei Grasi en zoon Salomone dei Grassi en broer Porrino dei Grassi

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms nouv acq lat 1673 Tacuinum Sanitas, tussen 1365-1405 verluchting door Giovannino dei Grassi, Salomone dei Grassi, Meester van Latin 757

literatuur:

  • Parijs 1984, nr. 84

Rome, Biblioteca Casanatense

Ms 459 Tacuinum Sanitatis, decoratieve schema door Giovannino dei Grassi en medewerkers

Rome, Biblioteca Casanatense, Ms 459 Tacuinum Sanitatis

literatuur:

  • Toesca 1912 (1966), p. 334-9, 354-6, 368
  • Brussel 1969, nr. 20
  • Italian Libraries 1997, p. 110-111

Ms 4182 Theatrum Sanitatis, verluchting door school van Giovannino dei Grassi

literatuur:

  • Italian Libraries 1997, p. 116-7

Literatuur

  1. Toesca 1912 (1966), p. 294 e.v., p. 298-306, , 319-322, 334-339, 354-356, 368, 536, 539, pl. XVI, XXXI, fig. 227-233, 246-247, 439-442
  2. Van Marle 1923-1938, VII, p. 76-97, fig. 37-53
  3. Salmi 1955, p. 41, pl. XXXVI
  4. Wenen 1962, nr. 275
  5. Toesca 1966, p. 298-306, , 319-322, 334-339, 354-356, 368, 536, 539, pl. XVI, XXXI, fig. 227-233, 246-247, 439-442
  6. Brussel 1969, nrs. 20, 21, 22
  7. Meiss & Kirsch 1972
  8. Alexander 1978 (2), p. 110-111
  9. Parijs 1984, nr. 84
  10. Bologna 1988, p. 120-123, 128-129, 188
  11. Gatti Perer 1989, nr. 36
  12. Italian Libraries 1997, p. 102-103, 110-111, 116-117, 124-125
  13. Walther 2001, p. 248-249
  • Bradley 1887-1889 –
  • Thieme-Becker 1907-1950
  • D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 99-100