Londen, British Library, Ms. Royal 6 e ix, f. 8r: martelaren (detail) door Pacino di Bonaguida

Pacino di Bonaguida

Italiaans boekverluchter en paneelschilder, werkzaam in Florence in de jaren 1300-1340. Gelet op het grote aantal verluchte handschriften dat aan hem kan worden toegeschreven kan gesteld worden dat Pacino di Bonaguida de dominante figuur op het gebied van de boekverluchting in Florence was gedurende de 1e helft van de 14e eeuw.

Dat de kwaliteit van zijn werk niet altijd in even hoog aanzien heeft gestaan bewijzen de woorden van Richard Offner (1930), die van mening was dat de historische betekenis van Pacino di Bonaguida zijn artistieke prestaties verre overtrof. Het was overigens Offner die in een aantal studies de artistieke persoonlijkheid van Pacino di Bonaguida reconstrueerde, en wel op basis van een enkel gesigneerd altaarstuk (thans Florence, Galleria dell’accademia (inv. No. 8568).

Londen, British Library, Ms. Royal 6 e ix, f. 22r: oordeel van Parijs (detail) door Pacino di Bonaguida

Tot de belangrijkste werken van Pacino di Bonaguida behoren zijn verluchtingen aangebracht in wellicht het meest uitgebreid verluchte Florentijnse handschrift van de 1e helft van de 14e eeuw, een laudario voor de Compagnia di Sant’Agnese (thans verspreid over een groot aantal collecties). Wellicht was dit tevens Pacino’s laatste grote opdracht, die bij zijn dood niet voltooid was, en waaraan de Meester van de Dominicaanse Beeltenissen (Dominican Effigies), die de opdracht schijnt te hebben geërfd, ook zijn bijdrage heeft geleverd. In totaal zijn 28 bladen bewaard gebleven (Parijs 2011), waarvan er 24 zijn verlucht door Pacino di Bonaguida en 4 door de Meester van de Dominicaanse Beeltenissen.

Hoewel Pacino gedurende zijn lange loopbaan steeds meer onder de invloed van het werk van Giotto kwam, deelde hij niet diens visie van een wereld die bevolkt werd door klassieke helden die deelnamen aan dramatische gebeurtenissen. Integendeel, Pacino’s succes kwam grotendeels voort uit het ontdoen van de door hem weergeven actie van alle dramatiek en gevoelens.

Londen, British Library, Ms. Royal 6 e ix, f. 24v: de drie Gratien (detail) door Pacino di Bonaguida

Catalogus

Berlijn, Kupferstichkabinett

Min 1230 los blad met de Verrijzenis in initiaal R , Florence, ca 1330-1340 Werkplaats van Pacino di Bonaguida

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, nr. 51

Min. 6059 fragment van een rand met karmelieter monnik en donor, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 26

Berlijn, Staatsbibliothek-Preussischer Kulturbesitz

Ms Hamilton 202 Dante Alighiery, Divina Comedia, Florence, ca 1340

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, p. 159

Cambridge, Fitzwilliam Museum

Ms 194 De Verrijzenis en de drie Maria’s bij het Graf, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, nr. 4e
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.9

Marlay Cutting It. 83 Los blad met het Martelaarschap van Petrus en Paulus, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62, nr. 4j
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.17

Ms McClean 201.4 Los blad met Maria Magdalena, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.18

Londen, British Library, Ms. Royal 6 e ix, f. 4v-5r: Christus en Maagd in aanbidding door Pacino di Bonaguida

Cambridge (Mass), Harvard University, Houghton Library

Ms typ 1004 Los blad uit een graduaal met initial D met Sint Paulus, Florence, ca 1335-1340 verluchting door Pacino di Bonaguida

Cambridge, Queens College

Ms 77.b Los blad met martelaarschap van de hl. Christoffel, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Panayotova 2009
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.20

Ms 77.c Los blad met martelaarschap van de hl. Lucie, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Panayotova 2009
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.3

Ms 77.d Los blad met martelaarschap van de hl. Jacobus de Meerdere, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Panayotova 2009
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.19

Florence, Biblioteca Laurenziana

Cod plut XL.12 Dante Alighiery, Divina Comedia, Florence, ca 1320-1340, verluchting door Pacino di Bonaguida en de Meester van de Dominicaanse Beeltenissen

literatuur:

  • New York 1994, p. 58
  • Los Angeles 2012-2013, p. 159

Ms redi 102 Zucchero Bencivenni, Volgarizzamento del Pater Nostro, Florence, ca 1320-1340

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, nr. 40

Cod strozzi 149 Dante Alighiery, Divina Comedia, Florence, ca 1320-1340

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, p. 159

Cor H antifonaar voor de kerk van Santa Maria Novella in Florence, verluchting door Meester van de Dominicaanse Beeltenissen en Pacino di Bonaguida, Florence, ca 1330-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 58

Florence, Biblioteca Nazionale Centrale

Ms n.a. 1168 missal, Florence, ca 1330-1340

literatuur:

  • Londen, Sotheby’s 3 December 1968, lot 22
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 48

Ms pal 313 Dante Alighiery, Divina Comedia, Florence, ca 1335

literatuur:

  • Offner 1956, p. 253-256
  • Spagnesi 2000
  • Bertelli 2011, p. 375-377
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 43

Genève, Bibliotheque de Geneve, Comites Latentes

Ms 292 Los blad met Kruisiging, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Sotheby’s catalogus 20 juni 1995, lot 29
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.8

Hamburg, Dr. Jörn Günther Antiquariat

Brochure 9 (2006), nr. 16 Los blad met initiaal R waarin aanbidding van het Kruis door Sint Helena, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Jörn Günther Antiquariat, Brochure 9 (2006), nr. 16

Brochure 9 (2006), nr. 18 Los blad met initiaal L waarin aanbidding van het Kruis door Constantijn de Grote, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Jörn Günther Antiquariat, Brochure 9 (2006), nr. 18
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 50

Impruneta, Museo del Tesoro di Santa Maria

Cod III, IV, V, VI, VII 5-delig antifonarium, Florence, ca 1335-1340 verluchting door Meester van de Dominicaanse Beeltenissen en Pacino di Bonaguida en de Meester van het Antifonarium van San Giovanni Fuorcivitas, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Florence 2008, p. 192-195
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 55

Londen, British Library, Ms. Royal 6 e ix, f. 10v-11r: Robert d’Anjou en Personificatie van Italie door Pacino di Bonaguida

 

Londen, British Library

Ms add 18196 Los blad met St. Agnes tronend en scènes uit haar leven, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, nr. 4d
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.6

Ms add 35254b Los blad met St. Michael, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62, nr. 4g
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.11

Ms Royal 6 E IX Convenevole da Prato, Regia Carmina, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • D’Ancona 1925, p. 45
  • Watson 1979, I, nr. 876
  • Backhouse 1997, nr. 96
  • London 2011, nr. 134
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 5

Londen, Sotheby’s

Catalogus 20 juni 1995 Lot 25 Los blad met de Opdracht in de tempel, Florence of Pisa ca 1320-1340, verluchting door verluchter uit omgeving van Pacino di Bonaguida

literatuur:

  • Sotheby’s catalogus 20 juni 1995, lot 25

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms 80a Los blad met de hemelvaart, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62, nr. 4f
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.12

Ms 80b Los blad met martelaarschap van de hl. Laurentius, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.21

Milaan, Biblioteca Nazionale Braidense

Ms AC XIII 41 Dante Alighiery, Divina Comedia, Florence, ca 1340

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, p. 159

Ms Castiglioni 3 Bartolomeo da San Concordio, Ammaestramenti, Florence, ca 1343

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, p. 160

Milaan, Biblioteca Trivulziana

Ms 2139 Bijbel, Florence, ca 1335-1340 verluchting door Meester van de Dominicaanse Beeltenissen en Pacino di Bonaguida

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, nr. 30

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms. 80b: Los blad met martelaarschap van de hl. Laurentius (detail) door Pacino di Bonaguida

New Haven, Yale University, Beinecke Rare Book and Manuscript Library

Ms 549 graduaal, Florence, ca 1342-1348 verluchting door Pacino di Bonaguida, Lippo Vanni en volgeling van Bernardo Daddi

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, nr. 31

New York, Metropolitan Museum of Art

Ms 2006.250 Los blad met het Martelaarschap van St. Bartholomeus, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62, nr. 4k
  • Jörn Günther Antiquariat, Brochure 9 (2006), nr. 17
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.23

New York, Pierpont Morgan Library

Ms M 289 Dante, Divine Comedy, Florence, ca 1335-1345

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, nr. 44

Ms M 643 Taferelen uit het leven van Christus en het leven van de gezegende Gerard van Villamagna, ca 1320

New York, Pierpont Morgan Library, Ms M 643

literatuur:

  • New York 1994, nr. 3
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 36

Ms M 742 Los blad met Christus in majesteit, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • De Ricci 1937, II, p. 1494
  • Harssen 1953, nr. 23, kleurpl. 1
  • New York 1994, p. 62, nr. 4i
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.16

Parijs, Bibliothèque Nationale Musée du Louvre, Département des Arts Graphiques

Inv. nr. 9828 Los blad met de Roeping van St. Andreas in initiaal A, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, nr. 4b
  • Parijs 2011, nr. 19
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.2

Philadelphia, Free Library

Ms Lewis E M 25.7a Fragment met begrafenis Sint Laurentius en Sint Stephanus in bas-de-page, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.22

Ms Lewis E M 25.8 Fragment met Johannes op Patmos in initiaal G, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 61
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.24

Privéverzameling, Frankrijk, Straatsburg, Forrer Verzameling

Los blad met Sint Pancras in initiaal S, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62
  • Parijs 2011, p. 54

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms. 80a: Los blad met Hemelvaart (detail) door Pacino di Bonaguida

Privéverzameling, Oostenrijk, Rauris

Los blad met de annunciatie, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.7

Privéverzameling, Italië, Florence, Enrico Frascione Verzameling

Los blad met de instrumenten van de passie in initiaal O, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62
  • Parijs 2011, p. 56
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.10

Privéverzameling, Italië, Rome, Salmi Verzameling

Los blad met drie wonderen van Sint Zenobius, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 62
  • Parijs 2011, p. 54

Privéverzameling, Zwitserland, Kreuzlingen

Los blad met de aanbidding door de wijzen, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • New York 1994, p. 61
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.5

Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana

Ms barb lat 4117 Dante, Divine Comedy, Florence, ca 1340

Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ms barb lat 4117, f. 93r: Dante knielt voor Beatrice (detail)

literatuur:

Los Angeles 2012-2013, p. 158

Ms vat lat 1455 Giovanni d’Andrea, Novella commentaria in Libros I-II Decretalium, Florence, ca 1334-1340

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, nr. 49
  • Boskovits 1984, p. 52, 264, pl. cviii (c)

Venetië, Biblioteca Nazionale Marciana

Ms 4776 Dante, Divine Comedy, Florence, ca 1340

literatuur:

  • Los Angeles 2012-2013, p. 157

Washington, National Gallery of Art

Rosenwald Collection 1952.8.277 Los blad met Christus in majesteit met de 12 apostelen, afkomstig uit het laudario van de Compagnia di Sant’Agnese, Florence, ca 1335-1340

literatuur:

  • Nordenfalk 1975, nr. 6
  • New York 1994, p. 61, nr. 4a
  • Parijs 2011, p. 54
  • Los Angeles 2012-2013, nr. 45.1

Londen, British Library, Ms. Royal 6 e ix, f. 9r: Christus (detail) door Pacino di Bonaguida

Literatuur

  1. Offner 1922
  2. D’Ancona 1925, p. 45
  3. De Ricci 1937, II, p. 1494
  4. Harssen 1953, nr. 23, kleurplaat 1
  5. Salmi 1955, p. 24
  6. Offner 1956
  7. Offner 1957
  8. Londen, Sotheby’s 3 December 1968, lot 22
  9. Nordenfalk 1975, nr. 6
  10. Watson 1979, I, nr. 876
  11. Boskovits 1984, p. 52, 264, pl. cviii (c)
  12. Voelkle & Wieck 1992, nr. 66
  13. New York 1994, p. 44-78, nrs. 1-4
  14. Sotheby’s catalogus 20 juni 1995, lots 25, 29
  15. Backhouse 1997, nr. 96
  16. Spagnesi 2000
  17. Jörn Günther Antiquariat, Brochure 9 (2006), nrs. 16, 17, 18
  18. Florence 2008, p. 192-195
  19. Panayotova 2009
  20. Bertelli 2011, p. 375-377
  21. Parijs 2011, nr. 19
  22. London 2011, nr. 134
  23. Los Angeles 2012-2013

Bradley 1887-1889 –
Thieme-Becker 1907-1950
D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 164

New York, Pierpont Morgan Library, Ms M 643