Meester van de Chronique d’Angleterre

Vlaams boekverluchter, werkzaam in Brugge rond 1460-1480. Hij ontleent zijn door Winkler 1925 gegeven naam aan een (grotendeels) door hem verlucht exemplaar van Jean de Wavrin’s Chronique d’Angleterre, thans bewaard in Wenen. In dit rijk versierde handschrift verschijnen naast de gewone boorden ook boorden op zwarte ondergrond.

De artiest, die werd beïnvloed door Loyset Liédet, liet een omvangrijk oeuvre na. Het bestaat in hoofdzaak uit profane werken, onder andere diverse kopieën van de Roman d’Alexandre van Quintus Curtius Rufus en andere exemplaren van de Chronique d’Angleterre.

De meester is herkenbaar aan de van bovenuit bekeken, druk bevolkte taferelen, en aan de summiere, door middel van spaarzame penseeltrekken weergegeven gewaden, architectuur en bomen. Zijn kleuren en kleurcombinaties zijn opmerkelijk.

Kenmerkend zijn de nachtelijke taferelen, een zeldzaamheid in die periode. Ze zijn zwak verlicht of schemerig en getuigen van een opmerkelijk natuurgevoel. De veelvuldige lichtbronnen en hun weerkaatsing zorgen voor een mooi clair-obscureffect.

Door zijn levendige, schrijnende, soms grappige stijl kan hij ondergebracht worden bij de stroming van de expressieve Vlaamse miniaturisten. In zijn betere werken kan men een vreemde schoonheid ontdekken, gecombineerd met spectaculaire effecten die een wereld scheppen die volledig afwijkt van elke vorm van naturalisme;

Zijn figuren zijn stokkerig en slungelachtig met hoge benen. Ze bewegen zich op onnatuurlijke wijze. De bolvormige hoofden worden zonder nek bevestigd op een uitgezet lichaam en bekroond door een bolvormig kapsel. Als de meester vrolijkheid, woede of andere gevoelens wil uitdrukken vertrekken de gezichten tot vreemde grimassen.

Ook de margeversiering is zeer herkenbaar met brede plantenmotieven, vlezige vruchten en allerhande ronde gekleurde bessen. Ze zijn bevolkt met talrijke vogels, dikwijls gekuifd, bont gekleurd maar niet natuurgetrouw.

Een aantal werken die voorheen werden toegeschreven aan de Meester van de Hiëro, worden thans beschouwd als van de hand van de Meester van de Chronique d’Angleterre.

Catalogus

Besançon, Bibliothèque municipale

Ms 1168 Arrivée de Edward IV, Brugge, ca 1480-1485

Brussel, Koninklijke Bibliotheek

Ms 9254 Raoul Lefevre, Recueil des histoires de Troie, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Dogaer 1987, p. 97 als Meester van de Hiëro
• Gaspar & Lyna 1989, nr. 274 als Meester van Antoon van Bourgondië
• Debae 1995, nr. 192
• Smeyers 1998, p. 364 als Meester van de Hiëro
• Hans-Collas& Schandel 2009, p. 183, 188
• Parijs- Brussel 2011-2012, nr. 84

Gent, Universiteitsbibliotheek

Ms 236 Invasion de Edouart IV en Angleterre (in 1471), Brugge, ca 1471-1480

literatuur:

• Korteweg 2007, nr. 136

Kopenhagen, Kongelige Bibliothek

Ms Thott 540 Quintus Curtius Rufus, Histoire d’Alexandre, Brugge, ca 1469

literatuur:

• McKendrick 1996
• Cockshaw & Van den Bergen-Pantens 1996, Section VI-36
• Wijsman 2010, p.666-667
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Londen, British Library

Ms Burney 169 verluchting door de Meester van de Chronique d’Angleterre en de Meester van de Harley Froissart

literatuur:

• Los Angeles-London 2003, p. 262, noot 7

Ms Harley 4379-4380, Brugge ca 1470-1472 verluchting door de Meester van de Chronique d’Angleterre en de Meester van de Harley Froissart

literatuur:

• Los Angeles-London 2003, nr. 68

Ms royal 15 D.I Bible historiale, Brugge, tussen 1471 en 1479 verluchting door Meester van Edward IV, Meester van de Soane Josephus, Meester van de Chronique d’Angleterre, Meester van de Harley Froissart, een volgeling van Loyset Liédet

literatuur:

• Los Angeles-London 2003,nr. 82

Ms 16 G.IX Cyropaedia, Brugge, ca 1474-1475 verluchting door Philippe de Mazerolles, Meester van de Chronique d’Angleterre

literatuur:

• Los Angeles-London 2003, p.261-2
• Hans-Collas & Schandel 2009, p.175
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 335

Londen, Sotheby’s

Catalogus 31 mei 1960, lot 2 Chronique, Brugge, ca 1475 verluchting door Philippe de Mazerolles, Meester van de Chronique d’Angleterre

literatuur:

• Sotheby’s 31 mei 1960, lot 2
• Los Angeles-London 2003, p.261-2

Catalogus 23 juni 1987, lot 86 Quintus Curtius Rufus, Histoire d’Alexandre, Brugge, ca 1470-1480

literatuur:

• Sotheby’s 23 juni 1987, lot 86

Catalogus 17 december 1991, lot 30 Los blad uit een Le Livre de l’information des Roys et Princes van Thomas van Aquino, met een koning die een rechter benoemt, Brugge, ca 1480

literatuur:

• Sotheby’s 17 december 1991, lot 30

Catalogus 7 december 2004, lot 46 getijdenboek, Brugge, ca 1460-1480 verluchting door Meester van de Chroniques d’Angleterre en invloed Willem Vrelant

literatuur:

• Sotheby’s 7 december 2004, lot 46

Catalogus 19 juli 2012, lot 32 gebedenboek, Brugge, ca 1470 omgeving van de Meester van de Chronique d’Angleterre

literatuur:

• Sotheby’s 10 juli 2012, lot 32

München, Bayerische Staatsbibliothek

Cod Gall 21 Vita Christi (Vie, passion, vengeance), Brugge, ca 1470-1480 werkplaats van de Meester van de Chronique d’Angleterre

Oxford, Bodleian Library

Ms laud misc 751 Quintus Curtius Rufus, Roman d’Alexandre

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal

Ms 4026 Chroniques de Hainaut, Brugge, ca 1470-1480

literatuur:

• Collas & Schandel 2009, p. 183
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Ms 4750 Anciennes Chroniques d’Angleterre, Brugge, ca 1470-1480

literatuur:

• Collas & Schandel 2009, p. 183
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Ms 5084 Enguerrand de Monstrelet, Chronique de France (vol. 1), Brugge, ca 1470

literatuur:

• Martin & Lauer 1929, p. 51
• Collas & Schandel 2009, p. 183
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Paris, Bibliothèque de l’Institut

Ms 1 (fol 5) De Civitate Dei (boek 1-4), Brugge, ca 1460

literatuur:

• Laborde 1909, nr. 40
• Collas & Schandel 2009, p. 183

Paris, Bibliothèque Mazarine

Ms 1559-1560 Fleur des histoires (boek 1-4), Brugge, ca 1470-1480 omgeving van de Meester van de Chronique d’Angleterre

literatuur:

• Laborde 1909, nr. 40
• Collas & Schandel 2009, p. 183

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms fr 47-49 Quintus Curtius Rufus, Roman d’Alexandre, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 318, 323-327, 330

Ms fr 59 Raoul Lefèvre, Recueil des histoires de Troie, Brugge, ca 1470-1480 verluchting door Philippe de Mazerolles, Meester van de Chronique d’Angleterre

literatuur:

• Martens 1992, nr. 60 op p. 198
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 50
• Parijs-Brussel 2011-2012, nr. 83

Ms fr 74 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 1a, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Martens 1992, nr. 63 op p. 198
• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 70
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 107, 323, 380, 429, 430

Ms fr 75 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 1b, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Martens 1992, nr. 63 op p. 198
• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 70
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 107, 323, 380, 429, 430

Ms fr 76 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 2a, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Martens 1992, nr. 63 op p. 198
• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 70
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 107, 323, 380, 429, 430

Ms fr 77 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 2b, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Martens 1992, nr. 63 op p. 198
• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 70
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 107, 323, 380, 429, 430

Ms fr 82 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 5a, Brugge, ca 1470 verluchting door Meester van de Chronique d’Angleterre, Meester van de Vlaamse Boethius

literatuur:

• Dogaer 1987, p. 158 als Alexander Bening
• Martens 1992, nr. 63 op p. 198
• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 70
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 107, 323, 380, 429, 430

Ms fr 84 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 6a, Brugge, ca 1470 verluchting door Meester van de Chronique d’Angleterre, Meester van de Vlaamse Boethius

literatuur:

• Dogaer 1987, p. 158 als Alexander Bening
• Martens 1992, nr. 63 op p. 198
• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 70
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 107, 323, 380, 429, 430

Ms fr 85 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 6b, Brugge, ca 1470 verluchting door Meester van de Chronique d’Angleterre, Meester van de Vlaamse Boethius

literatuur:

• Dogaer 1987, p. 158 als Alexander Bening
• Martens 1992, nr. 63 op p. 198
• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 70
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 107, 323, 380, 429, 430

Ms fr 87 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, vol. 2, Brugge, ca 1470 verluchting door Meester van de Chronique d’Angleterre: frontispice; Meester van Margaretha van York

literatuur:

• Smeyers 1998, p. 380
• Hans-Collas & Schandel 2009, p. 42, 183, 262
• Wijsman 2010, p. 332
• Parijs-Brussel 2011, p. 323

Ms fr 189 Merveilles Roman des sept sages, Brugge, ca 1470-1480 verluchting door de Meester van de Chronique d’Angleterre en 2 anonieme verluchters

literatuur:

• Martens 1992, nr. 74 op p. 199
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 51

Ms fr 255 Recueil des histoires de Troie, Brugge, ca 1460-1467 verluchting door de Meester van de Chronique d’Angleterre, de Meester van de Hiëro

literatuur:

• Cockshaw & Van den Bergen-Pantens 1996, Section VI-38

Ms fr 348 Le Roman de Perceforet (vol. 4), Brugge, ca 1470-1475

literatuur:

• Martens 1992, nr. 87 op p. 199
• Wijsman 2010, p. 362
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 325, 372

Ms fr 1226 Temple de Boccace, Brugge, ca 1465-1475

literatuur:

• Martens 1992, nr. 113 op p. 199
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 52
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Ms fr 2680 Enguerrand de Monstrelet, Chronique de France, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Martens 1992, nr. 121 op p. 199
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 53
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Ms fr 2743 Chroniques de Pise (tot 1431), Brugge, ca 1470-1490

literatuur:

• Martens 1992, nr. 126 op p. 199
• Hans-Collas & Schandel 2009, nr. 54
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Ms fr 2744 Chroniques de Pise (tot 1431), Brugge, ca 1470-1490

literatuur:

• Hans-Collas & Schandel 2009, p. 183, 196, 198-199, 262
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Ms lat 1156 getijdenboek, Brugge, ca 1480

literatuur:

• Leroquais 1927-1943, I, p. 62
• Hans-Collas & Schandel 2009, p. 183, 190
• Parijs-Brussel 2011-2012, nr. 85

Parijs, Bibliothèque de Sainte-Geneviève

Ms 809-810-811 Jacques de Guise, Chroniques de Hainaut, Brugge, ca 1470

literatuur:

• Martens 1992, nr. 139 op p. 19

Ms 935 Chroniques d’Angleterre, Brugge, ca 1470-1480 verluchting door de Meester van de Chronique d’Angleterre en de Meester van de Harley Froissart

literatuur:

• Los Angeles-London 2003, p. 262, noot 7

Rotthalmünster, Antiquariat Heribert Tenschert

Ms s.n. Jean Wauquelin, Chroniques de Hainaut, abbreviated version for Jean Mansel’s Fleur des Histoires, Brugge, ca 1470-1475 Meester van Antoon van Bourgondië: grootste deel van de 17 grote miniaturen en de Meester van de (Weense) Chroniques d’Angleterre: f. 1: Frontispiece of Book I: The Arrival of the Trojans, 7v: Construction of the so-called Cauchiees (Castles) Brunehault, 17: King Audengier’s Oath Hand is cut off after his loss in Battle, 21: Frontispiece of Book II: The Storming of the City of Morienne, 31v: An Equestrian Battle (the fighting kings Leopardus and Servius Tullius are not depicted), 37v: The Battle between Tarquinius and the Belges, 42: Frontispiece of Book III: The Duke of Missenus is presented with a Ship, 48: Taurus conquers the Hainaut, 51v: A Battle Scene (a battle between the Romans and the Belges), 57v: King Taynard of the Belges watches as a Priest is executed, 61: Frontispiece of Book IV: The Pillage after a Siege (as a motif of the Gallic wars it precedes the arrival of Julius Caesar), 71v: A Battle Scene in an open Field (Julius Caesar conquering a city), 87v: An Equestrian Battle (Ambriorix fighting the Romans), 95v: Frontispiece of Book V: The Reconstruction of a pillaged City (! – Cities destroyed by Caesar are rebuild with the permission of Octavian), 104v: Frontispiece of Book VI: The Uprising of the Saxons, 114v: Frontispiece of Book VII: An Equestrian Battle in open Field (Numerianus, sent to strike down the Saxon revolt, is defeated at the city of Mainz): worthy of Lieven van Lathem, 121: Frontispiece of Book VIII: Marriage Scene (Marriage between the daughter of Octavius of Brittany and Maximian of Rome)

literatuur:

• Christie’s 13 juni 2002, lot 1
• König 2008, nr. 10

San Marino, Huntington Library

HM 28562 Anciennes Chroniques d’Angleterre, Brugge, ca 1475 omgeving van de Meester van de Chronique d’Angleterre

literatuur:

• Los Angeles-London 2003, p.278
• Hans-Collas & Schandel 2009, p.183
• Parijs-Brussel, 2011-2012, p. 323, 375

Stockholm, Skokloster, Slotts Biblioteket

Ms 3060 Quintus Curtius Rufus, Histoire d’Alexandre, Brugge, ca 1470-1480 lit: Sotheby’s 23 juni 1987, p. 111

Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana

Ms pal lat 1962 Recueil des histoires de Troie, Brugge, ca 1470-1480

literatuur:

• Heidelberg 1986, nr. B. 12.5
• Hans-Collas & Schandel 2009, p.183, 188
• Parijs-Brussel 2011-2012, p. 323

Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek

Cod 2534 Jean de Wavrin, Chronique d’Angleterre, ca 1470 frontispice van Meester van Antoon van Bourgondië, rest van de verluchting door de Meester van de Chronique d’Angleterre

literatuur:

• Winkler 1925 (1978), p. 78
• Brussel 1959, nr. 259
• Thoss 1987, nr. 56
• Pächt-Thoss 1990, p. 39-45

Cod 2566 verluchting door de Meester van de Chronique d’Angleterre en de Meester van de Harley Froissart

literatuur:

• Pächt-Thoss 1990, p. 49-64
• Los Angeles-London 2003, p. 262, noot 7

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek

Cod Guelf A 1 Aug fol Raoul Lefèvre, Recueil des histoires de Troie, Brugge, ca 1464-1467

literatuur:

• Winkler 1925 (1978), p. 78, 209
• Olschki 1932, pl. 54
• Milde 1972, nrs. 108-110
• Dogaer 1987, p. 97 als Meester van de Hiëro
• Pächt-Thoss 1990, p. 45
• Hans-Collas & Schandel 2009, p.183, 188, 261

Literatuur

1. Laborde 1909, nr. 40
2. Winkler 1925 (1978), p. 78, 209
3. Martin & Lauer 1929, p. 51
4. Olschki 1932, pl. 54
5. Gaspar & Lyna 1937 (1984), nr. 274
6. Brussel 1959, nrs. 259, 260
7. Milde 1972, nrs. 108-110
8. Heidelberg 1986, nr. B. 12.5
9. Dogaer 1987, p. 97, 158
10. Sotheby’s 23 juni 1987, lot 86, p. 108-111
11. Thoss 1987, nr. 56
12. Gaspar & Lyna 1989, nr. 274
13. Pächt-Thoss 1990, p. 39-45, 49-64
14. Sotheby’s 17 december 1991, lot 30
15. Martens 1992, nrs. 60, 63, 74, 87, 113, 121, 126, 139; p. 198, 199
16. Debae 1995, nr. 192
17. Cockshaw & Van den Bergen-Pantens 1996, Section VI-36, 38
18. McKendrick 1996
19. Smeyers 1998, p. 362, 363, 374, 380
20. Christie’s 13 juni 2002, lot 1
21. Los Angeles-London 2003, p. 262, 278, nrs. 68, 82
22. Sotheby’s 7 december 2004, lot 46
23. Korteweg 2007, nr. 136
24. König 2008, nr. 10
25. Hans-Collas & Schandel 2009, nrs. 50, 51, 52, 53, 54, 70, p. 42, 183, 188, 196, 198, 199, 261, 262
26. Wijsman 2010, p. 332, 362, 666-667
27. Parijs-Brussel 2011-2012, nrs. 83, 84, p. 107, 318, 323-327, 330, 372, 380, 429, 430