Meesters van de Suffragiën

Noord-Nederlands boekverluchters, die hun naam ontlenen aan de door hen vervaardigde afbeeldingen van heiligen bij de suffragen, gebeden tot speciale heiligen, in een handschrift dat zich nu in Wenen (cod ser n 13236) bevindt. Deze meesters, opvolgers van de Meesters van Hugo van Jansz. Van Woerden, zijn waarschijnlijk in Leiden werkzaam geweest, meer in bijzonder in het klooster Lopsen. Tezamen met deze Meesters van Hugo van Jansz. Van Woerden en de Meesters van de Zwarte Ogen, vervaardigden de Meesters van de Suffragiën aan het einde van de 15e en begin van de 16e eeuw in Noord-Nederland handschriften die opvallen door hun rijkdom aan versiering. Werk van de Suffragiënmeesters is tot nu toe (Leiden 2011, p. 185) aangetroffen in ruim 30 handschriften, te dateren tussen 1490 en 1526, het jaar van opheffing van het klooster Lopsen. Het gaat hierbij meestal om miniaturen die zijn toegevoegd aan oudere getijdenboeken, zoals bijvoorbeeld in het naamgevende Weense handschrift. Deze oudere handschriften werden door de toegevoegde nieuwe miniaturen als het ware gemoderniseerd. Reminiscenties van hun werk treffen we nog aan in werken tot aan ongeveer het jaar 1540. Al deze verluchters gebruikten een grote verscheidenheid aan kleuren en veel goud. De invloed van de Vlaamse boekverluchting, met haar Gent-Brugse strooiranden, deed zich gelden. De figuren zijn echter nogal stereotiep en laten zien dat we hier niet zozeer te maken hebben met grote kunstenaarspersoonlijkheden als wel met kundige ambachtslieden, hetgeen overigens niet wegneemt dat binnen de groep van de Meesters van de Suffragiën grote verschillen in kwaliteit bestonden. De bloemen en planten in de randen zijn te groot om er geheel in te passen, missen schaduw en daardoor dieptewerking en vormen een laatste fase van de reeds genoemde Gent-Brugse strooiranden.

Catalogus
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek
Ms 76 G 13 getijdenboek, Leiden, ca 1475-1490 en ca 1490-1510 verluchting door Meesters van Hugo Jansz. Van Woerden met latere toevoegingen door Meesters van de Suffragiën: f. 98v Gregoriusmis, 105v kruisiging lit: Byvanck/Hoogewerff 1925, nr. 113||Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nr. 294||Leiden 2011, p. 187, afb. 8.19, nr. 149
Ms 78 J 44 processionaal, Leiden, ca 1530-1540, f. 109v: de drie levenden en de drie doden in stijl van Meesters van de Suffragiën lit: Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nr. 335||Boeren 1988, nr. 61||Leiden 2011, nr. 157
Ms 79 K 9 gebedenboek, Gouda, 1537 f. 2r bevat een strooirand in stijl van Meesters van de Suffragiën lit: Leiden 2011, nr. 156b
Ms 129 G 2 getijdenboek, Noord-Nederland, ca 1503-1510 lit: Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nr. 329||Leiden 2011, nr. 150
Ms 130 E 5 getijdenboek, Noord-Nederland (Leiden?), ca 1470-1480, 1480-1490 en 1500-1510 f. 86v: Pinksteren door Vlaams verluchter toegevoegd, ca 1470-1480; in ca 1480-1490 en 1510-1520 rest miniaturen toegevoegd door Meesters van de Suffragiën lit: Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nr. 217||Utrecht-New York 1989, nr. 106||Broekhuijsen 1997, p. 57; dl. 2, p. 256 nt. 88, p. 262 nt. 110, p. 273 nt. 157||Leiden 2011, p. 187, afb. 8.20, nr. 154
Ms 132 B 13 Kopie van de Oorkonde uit 1445 van hertog Filips van Bourgondië, Leiden, ca 1500-1505, f. 1r bevat initiaal en strooirand in stijl van Meesters van de Suffragiën lit: Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nr. 324||Leiden 2011, nr. 156a

Den Haag, Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum
Ms 10 F 5 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1510 lit: Byvanck/Hoogewerff 1925, nr. 147||Enschede 1950, nr. 50||Brussel 1971, nr. 50||Den Haag 1979, nr. 88||Boeren 1979, p. 163-4||Utrecht-New York 1989, p. 288||Leiden 2011, p. 182, afb. 8.10

Deventer, Stads- of Atheneum bibliotheek
Ms 101 E 27 KL (suppl. 193) handschrift met later Leiden, ca 1520-30 toegevoegde miniaturen door de Meesters van de Suffragiën lit: Utrecht-New York 1989, p. 288||Leiden 2011, p. 185, afb. 8.15

Keulen, Erzbischöfliche Diözesan Museum
Ms 1117 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1510 lit: Leiden 2011, p. 351 nt 1

Londen, British Library
Ms add 17526 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1510 lit: Leiden 2011, p. 351 nt 1

Londen, Sotheby’s
Catalogus 19 juni 1990, lot 59 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1510 lit: Sotheby’s 19 juni 1990, lot 59 daar als: Flanders, perhaps Valenciennes||Leiden 2011, p. 351 nt 1
Catalogus 19 juni 1990, lot 62 drie bladen uit een graduale, Leiden, ca 1520-30 lit: Sotheby’s 19 juni 1990, lot 62||Leiden 2011, p. 186, afb. 8.17
Catalogus 5 december 1994, lot 14 vier losse miniaturen in geborduurde lijst met scenes uit het leven van Christus, Leiden, ca 1500-1520 lit: Sotheby’s 5 december 1994, lot 14||Leiden 2011, p. 186, afb. 8.16
Catalogus 3 december 2002, lot 44 getijdenboek, Vlaanderen (wellicht Brussel), ca 1520 verluchting door een van de verluchters van het Manderscheid Getijdenboek (Keulen, Renate König Collectie, ms. 25): f. 59v koning David, f. 133v Gregoriusmis; volgeling van Alexander Bening: f. 25v annunciatie; Leiden, ca 1520 Meesters van de Suffragiën: f. 16v Kruisiging, 184v, 187v aanbidding lit: Christie’s 24 juni 1992, lot 61||König 1994, nr. 42||Sotheby’s 3 december 2002, lot 44||Leiden 2011, p. 186, afb. 8.18, p. 355 nt 2

Luik, Universiteitsbibliotheek
Ms Wittert 33 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1510 lit: Utrecht-New York 1989, p. 288

München, Bayerische Staatsbibliothek
Cgm 76 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1510 lit: Leiden 2011, p. 351 nt 1

New York, Pierpont Morgan Library
Ms M 71 getijdenboek, ca 1460-1480 en Leiden, 1510-1520 oudste deel verlucht met penwerk, latere toevoegingen door Meesters van de Suffragiën lit: Byvanck 1937, p. 110, 149, figs. 252-3||Utrecht-New York 1989, nr. 108

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal
Ms 160 missaal, Leiden, ca 1480-1510 lit: Utrecht-New York 1989, p. 288||Leiden 2011, p. 184, afb. 8.12

Parijs, Les Enluminures
Catalogus 13 – 2007 “Picturing Piety”, Nr. 5 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1510 lit: Les Enluminures catalogus 13 – 2007, nr. 5||Leiden 2011, p. 351 nt 1

Philadelphia, Free Library of Philadelphia, Rare Book Department
Ms Lewis E 130 getijdenboek, Leiden, ca 1520 lit: De Ricci 1935-1940, II, p. 2034, nr. 56||Philadelphia 2001, nr. 25

Rotterdam, Gemeentebibliotheek
Ms 96 G 8 handschrift, Leiden, ca 1480-1510 toegevoegde miniaturen door de Meesters van de Suffragiën lit: Utrecht-New York 1989, p. 288

Utrecht, Rijksmuseum het Catharijneconvent
Ms BMH 162 getijdenboek, Leiden, ca 1480-1490 en 1500-1510 verluchting door Meesters van Hugo Jansz. Van Woerden met latere toevoegingen door Meesters van de Suffragiën lit: Utrecht-New York 1989, nr. 107
Ms OKM 2 handschrift uit 2e helft 15e eeuw, Leiden, ca 1500-10 toegevoegde miniatuur/miniaturen door Meesters van de Suffragiën, (o.a.) f. 100v pinksteren lit: Leiden 2011, p. 185, afb. 8.14

Utrecht, Universiteitsbibliotheek
Ms 8 L 18 getijdenboek, Noord-Nederland, ca 1450-1500 verlucht met penwerk, Leiden, ca 1510-1520 latere toevoegingen door Meesters van de Suffragiën lit: Utrecht 1984, nr. 126||Utrecht-New York 1989, nr. 109||Leiden 2011, p. 184, afb. 8.13

Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek
Cod ser n 13236 getijdenboek, Noord-Nederland (Haarlem of Beverwijk), 1485 verluchting door Spierinck, en Leiden, ca 1520 verluchting bij de suffragen door Meesters van de Suffragiën lit: Utrecht-New York 1989, p. 288|| Wüstefeld 1989, p. 73, nt 182||Leiden 2011, p. 183, afb. 8.11

Literatuur
Byvanck/Hoogewerff 1925, nrs. 113, 147
De Ricci 1935-1940, II, p. 2034, nr. 56
Byvanck 1937, p. 110, 149, figs. 252-3
Enschede 1950, nr. 50
Brussel 1971, nr. 50
Den Haag 1979, nr. 88
Boeren 1979, p. 163-4
Utrecht 1984, nr. 126
Brandhorst & Broekhuijsen-Kruijer 1985, nrs. 217, 294, 324, 329, 335
Den Haag 1986, nr. 1
Boeren 1988, nr. 61
Utrecht-New York 1989, nrs. 106-109, p. 285, 288
Sotheby’s, Catalogus 19 juni 1990, lots 59, 62
Christie’s 24 juni 1992, lot 61
König 1994, nr. 42
Sotheby’s 5 december 1994, lot 14
Broekhuijsen 1997, p. 57; dl. 2, p. 256 nt. 88, p. 262 nt. 110, p. 273 nt. 157
Philadelphia 2001, nr. 25
Sotheby’s 3 december 2002, lot 44
Les Enluminures catalogus 13 – 2007, nr. 5
Amsterdam 2009, p. 64, 66
Leiden 2011, nrs. 149, 150, 154, 156a, 156b, 157, p. 182-7, 350, 351, 354, 355, 356, 357
Bradley 1887-1889 –
Thieme-Becker 1907-1950
D’Ancona & Aeschlimann 1949 –