London, British Library, Ms Cotton Claudius B II, f. 341r: moord op Thomas Becket (detail)

Canterbury (School)

Engels scriptorium en centrum van boekverluchtingskunst, gevestigd in Canterbury, waarbij teams van boekverluchters werkzaam waren in zowel het grotere Christ Church als in het kleinere St. Augustine.

De hoogst kwaliteitsvolle tekeningen in het Arenberg Evangliarium (New York, Pierpont Morgan 869) zijn beïnvloed door de tekeningen uit het Utrechtse Psalter.

New York, Pierpont Morgan Library, ms. M 869, f 9v-10r

Grimbald Evangeliarium en Cotton Hexateuch

Het Grimbald Evangeliarium (Londen, British Library ms add 34890) bevond zich in Winchester in het 3e kwart van de 11e eeuw, maar kan worden toegeschreven aan Canterbury omdat de hand van een van zijn schrijvers aangetroffen wordt in een aantal manuscripten uit Christ Church.

Deze schrijver, die we zelfs met naam kennen (Eadui Basan) uit een van zijn werken thans bewaard in Hannover (Kestner Museum, W.M.XXIa), waarbij het evangeliarium op folio 189v een colofon bevat met de naam van de schrijver, is onder meer verantwoordelijk voor delen van het York evangeliarium en het Harley Psalter, en schreef daarnaast de volledige teksten van het Arundel Psalter (ms. 155) en, als gezegd, het Grimbald Evangeliarium.

Het Grimbald Evangeliarium bevat verluchtingen met een hoog originaliteitgehalte, maar wordt in inventiviteit nog overtroffen door een Hexateuch gemaakt in St. Augustine rond 1025-1050 (Londen, British Library, Cotton Claudius B IV).

Hoewel het handschrift nooit is afgemaakt bevat het toch maar liefst ongeveer 550 taferelen, in verschillende stadia van voltooidheid, aldus een waardevol inzicht gevende in de werkmethode van de kunstenaars. De kunstenaars staan aan het begin van een traditie die voortduurde tot de tijd van kunstenaars als Claus Sluter en Michelangelo voor wat betreft het afbeelden van Mozes met horens (f. 136v).

Michelangelo’s Mozes, te bezichtigen in de San Pietro in Vincole in Rome, heeft duidelijk twee hoorntjes op zijn hoofd. De gewoonte Mozes op deze wijze af te beelden is terug te voeren op een foutieve vertaling in de Editio vulgata: in Exodus 34:29 staat oorspronkelijk dat Mozes’ gezicht ‘straalde’ toen hij van de Sinaï afdaalde, maar dat werd vertaald als ‘met horens’. Ofschoon men wel besefte dat hier sprake van een misvatting moest zijn, werd de uitbeelding van Mozes ‘met horens’ algemeen — zelfs bij gebeurtenissen uit zijn leven nog voordat hij de berg Sinaï was opgegaan.

New York, Pierpont Morgan Library, ms. M 869, f 17v-18r

Catalogus

Cambridge, Corpus Christi College

Ms 4 Dover Bijbel, Canterbury, Christ Church, ca 1150

literatuur:

  • James 1903, p. 51
  • James 1912 (2), I, p. 10-14
  • Dodwell 1954, p. 48, 57-9, 84-8, 92-4
  • Cambridge 1975, nrs. 12-13
  • Kauffmann 1975, nr. 69
  • Kauffmann 2003, p. 77, 87
  • Cambridge 2005, nr. 21

Ms 23 deel 1 Prudentius, Psychomachia, Canterbury,  ca 990-1010

literatuur:

  • Stettiner 1895-1905, p. 17-22, pl. 31-34, 49-66
  • James 1912 (2), I, p. 44-6
  • Woodruff 1930, p. 8-9
  • Cambridge 1975, nr. 7
  • Cambridge 2005 nr. 11

Cambridge, Trinity College

Ms B 10.4 evangeliarium, Canterbury, Christ Church, ca 1000-1025

literatuur:

  • James 1900-1904, I, p. 287-292
  • Brussel 1973, nr. 9
  • Temple 1976, nr. 65
  • Londen 1984 (1) nr. 49
  • Cambridge 1985 nr. 20
  • Ohlgren 1992, nr. 7
  • Gneuss 2001, nr. 172
  • Kauffmann 2003, p. 57
  • Cambridge 2005, nr. 10

Ms B 10.4 evangeliarium, Canterbury, Christ Church, ca 1000-1025

literatuur:

  • James 1900-1904, I, p. 287-292
  • Brussel 1973, nr. 9
  • Temple 1976, nr. 65
  • Londen 1984 (1) nr. 49
  • Cambridge 1985 nr. 20
  • Ohlgren 1992, nr. 7
  • Gneuss 2001, nr. 172
  • Kauffmann 2003, p. 57
  • Cambridge 2005, nr. 10

Cambridge, University Library

Ms Ii 3.12 Boethius, De arithmetica, De musica, Canterbury, Christ Church, ca 1100-1135

literatuur:

  • Dodwell 1954, p. 23, 35, 37, 39, 64, 66, 74, 121
  • Kauffmann 1975, nr. 41
  • Cambridge 2005, nr. 144

Hannover, Kestner Museum

W.M. XXIa evangeliarium, Canterbury, Christ Church, ca 1020

literatuur:

  • Bern 1949, nr. 160
  • München 1950, nr. 130
  • Brussel 1973, nr. 10

Londen, British Library

Ms add 34890 Grimbald Evangeliarium, Canterbury Christ Church, ca 1020

literatuur:

  • Dodwell 1993, p. 108, 110, 111, 117
  • McKendrick & Doyle 2007, p. 57, fig. 44
  • Gameson 2008, p. 49 nt 12
  • Londen 2011, nr. 10

Ms add 37517 Bosworth Evangeliarium, Canterbury Christ Church, ca 980, met Canterbury Christ Church, ca 1100-1200 toegevoegde tekening op f. 128v

Londen, British Library, ms add 37517, f. 33r (detail)

literatuur:

  • McKendrick & Doyle 2007, p. 47, fig. 34
  • Gameson 2008, p. 123

Ms Arundel 16 Osbern, Epistola de vita S. Dunstani, Canterbury, Christ Church, 4e kwart 11e eeuw tot 1e kwart 12e eeuw

Londen, British Library, ms Arundel 16, f. 2r: schrijver

literatuur:

  • Gameson 1999, p. 94 no. 355

Ms Arundel 57 Michel de Northgate, Ayenbite of Inwyt, Canterbury, 1340

literatuur:

  • Watson 1979, I, no. 435, II, pl. 222

Ms Arundel 68 dl. 1, ff. 75-125, 143-166v Registrum Prioratus Ecclesiæ Christi Cantuariensis, inclusief een Martyrologium, Zuid-Oost Engeland, Canterbury, Christ Church, 2e helft 13e eeuw

Londen, British Library, ms Arundel 68, f. 166v: kruisiging

Ms Arundel 91Passionale (Lives of the Saints) 21 September- 9 November, Canterbury, 1e kwart 12e eeuw

Londen, British Library, ms Arundel 91, f. 218v (detail)

literatuur:

  • Kauffmann 1975, nr. 17
  • Londen 1984 (1), nr. 264
  • Backhouse 1997, nr. 26
  • Gameson 1999, p. 95 no. 357

Ms Arundel 155 Psalter en Gebeden (‘Eadui Psalter’, ‘Arundel Psalter’) Canterbury, Christ Church, tussen 1012 en 1023

literatuur:

  • Wormald 1952, p. 43, no. 26, pls. 22, 24a-24b
  • Dodwell 1954, pp. 4, 18, 26, 31, 35, 85, pls 2a, 19a
  • Ker 1957, no. 135

Ms Burney 3 Bijbel van Robert de Bello, Canterbury (?), tussen 1240 en 1253

Londen, British Library, ms Burney 3, f. 5v

literatuur:

  • Millar 1926, p. 108, nr. 30, pl. 76
  • Morgan 1982-1988, I: 1190-1250, no. 63, pls 219-222; II: 1250-1285, pp. 103, 128

Ms Burney 277 Fragmenten van een antifonarium, Canterbury, 1e kwart 11e eeuw

literatuur:

  • Gameson 1999, no. 362

Ms Cotton Caligula A XV Tafels, annalen etcetera, Canterbury, Christ Church, ca 1073

literatuur:

  • Dodwell 1993, p. 121

Ms Cotton Claudius B II John of Salisbury, Leven van Thomas Becket, Canterbury, Christ Church, ca 1180

London, British Library, Ms Cotton Claudius B II, f. 341r: moord op Thomas Becket

literatuur:

  • Kauffmann 1975, nr. 93

On 29 December 1170, Thomas Becket, the archbishop of Canterbury, was murdered in Canterbury Cathedral by four knights from the court of King Henry II (r. 1154–89). The event shocked Western Christendom and had significant ramifications for the strained relationship between the Crown and the Church in England, which continued into the reign of John (r. 1199–1216). After Becket’s death and subsequent canonisation three years later, many collections of letters were compiled, relating to the conflict between the Archbishop and King Henry. The largest and most ambitious of these collections was assembled between 1174 and 1176 by the prior Alan, later abbot of Tewkesbury (b. before 1150, d. 1202). This manuscript, the earliest extant version of the collection, includes the earliest known representation of Becket’s murder, illustrating a letter of John of Salisbury (d. 1180), who was an eyewitness to the event. It also contains a number of emendations, additions and corrections, suggesting that it may have been a work in progress.

Ms Cotton Claudius B IV Aelfric, Hexateuch, Canterbury, St. Augustine, ca 1025-1050

literatuur:

  • Dodwell & Clemoes 1974
  • Dodwell 1993, p. 118-119
  • McKendrick & Doyle 2007, nr. 51
  • Withers 2007

Ms Cotton Cleopatra C VIII Prudentius, Psychomachia, Canterbury, Christ Church, ca 990-1000

literatuur:

  • Temple 1976, nr. 49

Ms Cotton Julius A VI Julius kalender en hymnarium, Canterbury, Christ Church, ca 1000-1050

Ms Cotton Tiberius A III Regularis Concordia, Canterbury, Christ Church, ca 1050

literatuur:

  • Ker 1957, nr. 186

Ms Cotton Tiberius C II Bede, Ecclesiastical History of the English People, Canterbury, Christ Church, ca 800-850

literatuur:

  • Alexander 1978, nr. 33

Ms Cotton Vespasian A I psalter, Canterbury, Christ Church (?), ca 725-750

Ms Cotton Vespasian B XX Charter van Abdij van Sint Augustinus, ca 1100-1200

Ms Cotton Vitellius C III Apuleius, Herbarium, Canterbury, Christ Church, ca 1000-1020

literatuur:

  • Dodwell 1993, p. 114

Ms Egerton 874 Hymnen, Gebeden, deel van het office van Augustinus van Canterbury, Canterbury, 2e helft 11e eeuw tot 1e helft 12e eeuw

Ms Egerton 2867 Deel van een bijbel, Canterbury, 2e kwart 13e eeuw

Ms Egerton 3314 handschrift samengesteld door Salomon, Mnemonic met versen en aantekeningen

Ms Harley 76 Bury Evangeliarium, Canterbury, Christ Church of Bury St. Edmonds, ca 1000-1050

Ms Harley 105 Theologisch verzamelhandschrift, met o.a. Goselin, Leven van Sint Augustinus en andere heiligenlevens, Canterbury, 2e tot 3e kwart 12e eeuw

Ms Harley 110 Prosper; Isidorus, Epigrammata en versen (ff. 3-24v); Synonyma (ff. 25-53), en andere teksten, Canterbury, 4e kwart 10e eeuw

Ms Harley 603 Harley Psalter, Canterbury (Christ Church), ca 1010-1130, met mogelijke betrokkenheid van Aegelmund (zie ook aldaar)

Ms Harley 624 deel van een passionale (heiligenlevens), Canterbury, 1e helft 12e eeuw

Ms Harley 652 homiliarium, Canterbury, 4e kwart 11e eeuw tot 1e kwart 12e eeuw

Ms Harley 2892 het Canterbury Benedictionale, Canterbury, 2e tot 3e kwart 11e eeuw

Ms Harley 3884 Ranulf Higden, Polychronicon (tot het 25e jaar van de regering van Henry VI, dit is 1445) (incompleet), Canterbury (?), ca 1445

Ms Harley 3908 Leven van Mildreth, en andere teksten, waaronder Textus translationis Mildrethae, Missa de sancta Mildretha, en Historia de sancta Mildretha, Canterbury, 1e helft 12e eeuw

Ms Harley 5431 Regel van St Benedictus, met een kalender, Canterbury, 4e kwart 10e eeuw tot 1e kwart 11e eeuw

literatuur:

  • Temple 1976, nr. 38

Ms Stowe 1061 fragmenten van een antifonarium, Canterbury, 1e kwart 11e eeuw

Londen, Victoria and Albert Museum, Dept. Of Prints & Drawings

Ms 661 los blad uit een psalter met aan weerszijden 12 nieuwtestamentische scènes uit het leven van Christus (zusterbladen in New York, Pierpont Morgan Library (2x) en Londen, British Library), Canterbury, Christ Church, ca 1140

literatuur:

  • Harthan 1983, nr. 7

New York, Pierpont Morgan Library

Ms M 869 Arenberg Evangeliarium, Canterbury, Christ Church (?), ca 990-1000

New York, Pierpont Morgan Library, ms. M 869, f. 83v – 84r

literatuur:

  • Seligman 1952, nr. 2
  • Rosenthal 1974
  • Temple 1976, nr. 56
  • Londen 1984 (1) nr. 47
  • Keulen 1985, nr. E 44
  • Keulen 1991, nr. 45
  • Dodwell 1993 p. 100
  • Hildesheim 1993, nr. IV-57

Oxford, St. John’s College

Ms 28 Gregorius de Grote, Pastorale, Canterbury, St. Augustine, ca 950-1000

literatuur:

  • Wormald 1952, p. 25, 37, 63, 77, 78

Rouen, Bibliothèque municipale

Ms 274 Sacrementarium van Robert de Jumièges, Canterbury, Christ Church, ca 1016-1023

literatuur:

  • Dodwell 1993, p. 107-8

York Minster, Chapter Library

Ms add 1 evangeliarium, Canterbury, Christ Church, ca 990-1010

literatuur:

  • Homburger 1912, p. 56
  • Gilson 1925
  • Millar 1926, p. 108, nr. 30
  • Kendrick 1949, p. 10
  • Wormald 1952, p. 41, 75
  • Rickert 1954, p. 225 nt 66
  • Ker 1957, nr. 402
  • Brussel 1973, nr. 8
  • Dodwell 1993, p. 108, 110
New York, Pierpont Morgan Library, ms. M 869, f 126v – 127r

Literatuur

  1. Stettiner 1895-1905, p. 17-22, pl. 31-34, 49-66
  2. James 1900-1904, I, p. 287-292, 402-410
  3. James 1903, p. 51
  4. Homburger 1912
  5. James 1912 (2), I, p. 10-14, 44-46
  6. Gilson 1925
  7. Millar 1926, p. 108, nr. 30, pl. 76
  8. Woodruff 1930
  9. Kendrick 1949
  10. Bern 1949, nr. 160
  11. München 1950, nr. 130
  12. Wormald 1952
  13. Seligman 1952, nr. 2
  14. Rickert 1954, p. 225 nt 66
  15. Dodwell 1954
  16. Ker 1957, nr. 135, 186, 402, p. 135-136
  17. Brussel 1973, nrs. 3, 8, 9, 10
  18. Rosenthal 1974
  19. Dodwell & Clemoes 1974
  20. Cambridge 1975, nrs. 7, 12-13
  21. Kauffmann 1975, nrs. 17, 41, 68, 69, 93
  22. Temple 1976, nrs. 38, 49, 56, 65
  23. Alexander 1978, nr. 33
  24. Watson 1979, I, no. 435, II, pl. 222
  25. Morgan 1982-1988, I: 1190-1250, no. 63, pls 219-222; II: 1250-1285, pp. 103, 128
  26. Harthan 1983, nr. 7
  27. Londen 1984 (1), nrs. 47, 49, 62, 264
  28. Keulen 1985, nr. E 44
  29. Cambridge 1985, nrs. 20, 26
  30. Robinson 1988, nr. 358
  31. Keulen 1991, nr. 45
  32. Ohlgren 1992, nr. 7
  33. Gibson, Heslop & Pfaff 1992
  34. Dodwell 1993, p. 100, 107, 108, 110, 111, 114, 117-119, 121
  35. Hildesheim 1993, nr. IV-57
  36. Utrecht 1996, p. , nrs. 29
  37. Backhouse 1997, nr. 26
  38. Gameson 1999, p. 94 no. 355, p. 95 no. 357, no. 362
  39. Gneuss 2001, nr. 172
  40. Kauffmann 2003, p. 57, 77, 87, 112, 114, 115, 133, 227
  41. Cambridge 2005, nrs. 10, 11, 21, 144
  42. McKendrick & Doyle 2007, p. 47, fig. 34, nr. 51
  43. Withers 2007
  44. Gameson 2008
  45. Londen 2011, nr. 10