Londen, British Library, ms. Add. 21114 Psalter van Lambert-le-Bègue

Lambert-le-Bègue (Werkplaats)

Werkplaats van boekverluchters, actief tussen ongeveer 1250 en de vroeg 14e eeuw in onder meer het klooster van de Begijnen in Luik. De naamgever van de groep handschriften is Lambert le Bègue, een priester uit het bisdom Luik, die in de 12e eeuw leefde en ondermeer een eeuwigdurende paaskalender ontwierp, een tabel waarmee men voor elk jaar de dag waarop Pasen zou vallen kon uitrekenen.

Deze tabel bevindt zich in enkele van de naar hem genoemde psalteria. Ook zijn portret treffen we in enkele tot deze groep behorende handschriften aan. Dat Lambert ook verantwoordelijk is voor de inrichting van de psalteria van deze groep en of hij de auteur is van de Waalse gedichten in deze handschriften, zoals soms is gesuggereerd, is nooit aangetoond.

De naamgeving van deze groep is dan ook tot op zekere hoogte misleidend, maar, hoewel beter gesproken zou kunnen worden van “Maaslandse psalters” (vergelijk Smeyers 1998), wordt omwille van de herkenbaarheid en continuïteit in de literatuur hier toch gebezigd.

De groep telt bijna 40 handschriften, waarvan de belangrijkste is het naamgevende handschrift in Londen, British Library, ms. Add. 21114 (Psalter van Lambert-le-Bègue).

De tot de groep behorende handschriften zijn merendeels psalters, al dan niet gecombineerd met (delen van) een getijdenboek.

Aanvankelijk opgevat als een homogene groep heeft Oliver 1988 duidelijk gemaakt dat geen sprake is van een enkele stijl waarvan de ontwikkeling in de loop der tijd kan worden gevolgd. Buitenlandse invloeden zorgen steeds voor snelle wisselingen in stijl.

Locale romaanse tradities van het bisdom van Luik bleven echter aanwijsbaar tot in het 3e kwart van de 13e eeuw, met name in Luik, de hoofdstad van het bisdom, zelf, waar het Londense en gerelateerde handschriften werden geproduceerd.

Verwant aan het Psalter van Lambert-le-Bègue zijn vier psalters in Brussel, Koninklijke Bibliotheek, ms IV 36; Cambridge, Fitzwilliam Museum, ms McClean 41; Dublin, Trinity College, ms 90 en Oxford, Keble College, ms 17.

Geen van deze handschriften is echter zo rijkelijk verlucht als het Lambert-le-Bègue psalter. Eveneens verwant, maar nog soberder verlucht met slechts rankversiering, zijn de handschriften in Brussel, Koninklijke Bibliotheek, ms 19095; Londen, British Library, ms add 28729; Metz, Bibliothèque municipale, ms 592 en Parijs, Bibliothèque Nationale, ms lat 13235.

Catalogus

Baltimore, Walters Art Gallery

Ms W 37 getijdenboek, Huy, ca 1300-1310

literatuur:

  • De Ricci 1935-1940, vol. 1, nr. 158
  • Baltimore 1949, nr. 55
  • Randall 1966, fig. 81, 244, 339
  • Oliver 1988, nr. 1

Ms W 68 psalter, Hainault, ca 1265-75

literatuur:

  • De Ricci 1935-1940, vol. 1, nr. 81
  • Oliver 1988, nr. 2

Berlijn, Staatsbibliothek, Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Handschriftenabteilung

Ms 50 psalter, Brabant, ca 1300-1310

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 3

Brussel, Koninklijke Bibliotheek

Ms 19095 psalter, Luik(?), 1247

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 4

Ms IV 36 psalter, Huy, ca 1250-1255

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 5

Ms IV 141 psalter, Luik, ca 1290-1305

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 6

Ms IV 1013 psalter, Luik, ca 1280-1290 (voorheen: Londen, Major J.R. Abbey, ms 3167, vervolgens geveild bij Sotheby’s, Londen)

literatuur:

  • Sinclair 1965, p. 29
  • Londen, Sothebys 1974, 4 juni lot 2915
  • Oliver 1988, nr. 7

Ms IV 1066 psalter, Luik, ca 1265-1275

literatuur:

  • Sinclair 1965, p. 28-9
  • Oliver 1988, nr. 8

Cambridge, Fitzwilliam Museum

Ms 288 psalter, Luik, ca 1280-1290

literatuur:

  • Haseloff 1938, p. 68-9, tafel 19
  • Sinclair 1965, p. 26-28, 33-43
  • Cambridge 1966, nr. 37
  • Wormald & Giles 1982, p. 252-258, pls. 14-15
  • Oliver 1988, nr. 9

Ms McClean 41 psalter, Luik, ca 1255-65

literatuur:

  • Haseloff 1938, p. 69, 70, tafel 20
  • Cambridge 1966, nr. 36
  • Oliver 1988, nr. 10

Ms McClean 43 psalter, Luik, ca 1275-1280

literatuur:

  • Haseloff 1938, p. 50-52, 112-113, tafel 10
  • Cambridge 1966, nr. 39
  • Oliver 1988, nr. 11

Darmstadt, Hessische landes- und Hochschulbibliothek

Ms 934 psalter, Luik, ca 1275-1280

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 12

Ms 965 getijdenboek, Luik, ca 1270-1280

literatuur:

  • Achten, Eizenhofer & Knaus 1972, nr. 42
  • Oliver 1988, nr. 13

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek

Ms 76 G 17 psalter-getijdenboek, Luik, ca 1250-1300

literatuur:

  • Byvanck 1924, p. 17-18 nr. 5, pl. VI1
  • Långfors 1936
  • Sinclair 1965, p. 24
  • Lemaire 1980
  • Den Haag 1980, nr. 22
  • Oliver 1988, nr. 15
  • Smeyers 1998, p. 161, fig. 75

Dublin, Trinity College

Ms 90 psalter, Luik, ca 1255-1265

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 14

‘s-Heerenberg, Huis Bergh

Ms 35 psalter-getijdenboek, Luik, ca 1275-1280

literatuur:

  • Sinclair 1965, p. 25
  • Oliver 1988, nr. 41

Londen, British Library

Ms add 21114 Psalter van Lambert-le-Bègue, Luik, ca 1250

literatuur:

  • Vitzthum 1907, p. 13
  • Sinclair 1965, p. 25
  • Randall 1974
  • Oliver 1988, nr. 18

Ms add 28729 psalter, Luik, ca 1255-65

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 19

Ms add 28784A en 28784B psalter, Luik, ca 1290-1305

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 20

Ms Harley 2930 psalter, Brabant, ca 1280

literatuur:

  • Vitzthum 1907, p. 111
  • Haseloff 1938, p. 122-3, taf. 20
  • Oliver 1988, nr. 21

Ms Royal 2 A iii psalter, Hainault, ca 1280-1290

literatuur:

  • Haseloff 1938, tafel 10
  • Oliver 1988, nr. 22

Ms Stowe 17 getijdenboek, Luik, ca 1310-1320

literatuur:

  • Vitzthum 1907, p. 133
  • Lyna 1933, p. 36-7
  • Oliver 1988, nr. 23
  • Leuven 2002, nr. 51

Londen, Sotheby’s, 1989, 19 juni

Lot 3012 psalter, Tongeren, ca 1252 (voorheen: Londen, Major J.R. Abbey, ms 7122)

literatuur:

  • Bond & Faye 1962, nr. 237
  • Oliver 1988, nr. 24
  • Londen, Sothebys 1989, 19 juni, lot 3012

Luik, Universiteitsbibliotheek

Ms 431 psalter, Luik, ca 1285-1290

literatuur:

  • Brassine 1923
  • Haseloff 1938, p. 122-3, taf. 20
  • Sinclair 1965, p. 24
  • Keulen 1972-1973, vol. 1, nrs. V19, L10
  • Oliver 1988, nr. 17

Melbourne, State Library of Victoria

Ms 096/R66 psalter, Luik, ca 1270-80

literatuur:

  • Sinclair 1965, p. 24-5
  • Manion & Vines 1984, nr. 69
  • Oliver 1988, nr. 25

Metz, Bibliothèque municipale

Ms 592 psalter, Bisdom Luik, 2e kwart 13e eeuw

literatuur:

  • Leroquais 1940-1941, vol. 2, nr. 218
  • Oliver 1988, nr. 26

Namen, Seminariebibliotheek

Ms 51 psalter, Bisdom Luik, 2e kwart 13e eeuw

literatuur:

  • Faider 1934, nr. 605
  • Oliver 1988, nr. 27

(voorheen) New York, H.P. Kraus Booksellers, Catalogue 159 (1981)

Ms 11 getijdenboek, Luik, ca 1310-1320

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 28

New York, Pierpont Morgan Library

Ms M 155 psalter, Luik, ca 1290-1305

literatuur:

  • Waagen 1854, vol. 3, p. 114-5
  • Haseloff 1938, p. 70, taf. 20
  • Sinclair 1965, p. 25-6
  • Oliver 1988, nr. 29

Ms M 183 psalter, Luik, ca 1280-1290

literatuur:

  • London 1908, nr. 125
  • New York 1934 nr. 48
  • Haseloff 1938, p. 70, taf. 20
  • Oliver 1988, nr. 30

Ms M 440 psalter, Brabant, 1261

literatuur:

  • New York 1934 nr. 49
  • Sinclair 1965, p. 23
  • Oliver 1988, nr. 31

Oxford, Bodleian Library

Ms add A 46, psalter, Luik (?), ca 1280-90

literatuur:

  • Oxford 1952, nr. 91
  • Pächt & Alexander 1966 (1), nr. 286
  • Oliver 1988, nr. 32

Ms Canon Liturg 126 psalter, Luik, ca 1320-1330

literatuur:

  • Sinclair 1965, p. 30
  • Pächt & Alexander 1966 (1), nr. 292
  • Oliver 1988, nr. 33

Ms Douce d 19 psalter (dl 1); andere 2 delen in Oxford en Philadelphia) Luik, ca 1260-70

literatuur:

  • Pächt & Alexander 1966 (1), nr. 284
  • Oliver 1988, nr. 34

Ms Douce 381 psalter (dl 2;) andere 2 delen in Oxford en Philadelphia) Luik, ca 1260-70

literatuur:

  • Pächt & Alexander 1966 (1), nr. 284
  • Oliver 1988, nr. 34

Oxford, Keble College

Ms 17, psalter, Luik, ca 1255-65

literatuur:

  • Parkes 1979, nr. 17
  • Oliver 1988, nr. 35

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms lat 1077 psalter, Luik, ca 1265-75

literatuur:

  • Vitzthum 1907, p. 126
  • Leroquais 1927, vol. 1, p. 55-9
  • Lyna 1933, p. 47
  • Haseloff 1938, p. 69, 112, taf. 20
  • Leroquais 1940-1941, vol. 2 nr. 309
  • Sinclair 1965, p. 23-4
  • Oliver 1988, nr. 36

Ms lat 13235 psalter, Bisdom Luik, 2e kwart 13e eeuw

literatuur:

  • Leroquais 1927, vol. 1, nr. 187
  • Oliver 1988, nr. 37

Philadelphia, Free Library

Ms Lewis 8 (dl 3; andere 2 delen in Oxford), Luik, ca 1260-70

literatuur:

  • Pächt & Alexander 1966 (1), nr. 284
  • Oliver 1988, nr. 34

Princeton, Art Museum

Ms 57.189 psalter, Luik, ca 1270-1280

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 39

Rochester, Memorial Art Gallery

Ms 53.68 psalter, Hainault, ca 1280-1290

literatuur:

  • Oliver 1988, nr. 40

Literatuur

  1. Waagen 1854, vol. 3, p. 114-115
  2. Van den Gheyn 1901 (1), nr. 600
  3. Vitzthum 1907, p. 13, 111, 126, 133
  4. London 1908, nr. 125
  5. Brassine 1923
  6. Byvanck 1924, p. 17-18 nr. 5, pl. VI1
  7. Leroquais 1927, vol. 1, p. 55-59; vol. 2, nr. 187
  8. Lyna 1933, p. 36-37, 47
  9. Faider 1934, nr. 605
  10. New York 1934, nrs. 48, 49
  11. De Ricci 1935-1940, vol. 1, nrs. 81, 158
  12. Långfors 1936
  13. Haseloff 1938, p. 50-52, 68, 69, 70, 112-113, 122-123; tafels 10, 19, 20
  14. Leroquais 1940-1941, vol. 2, nrs. 218, 309
  15. Baltimore 1949, nr. 55
  16. Oxford 1952, nr. 91
  17. Bond & Faye 1962, nr. 237
  18. Sinclair 1965, p. 23, 24, 25, 26, 28, 29, 30, 33-43
  19. Randall 1966, fig. 81, 244, 339
  20. Cambridge 1966, nrs. 36, 37, 39
  21. Pächt & Alexander 1966 (1), nrs. 284, 286, 292
  22. Achten, Eizenhofer & Knaus 1972, nr. 42
  23. Keulen 1972-1973, vol. 1, nrs. V19, L10
  24. Londen, Sothebys 1974, 4 juni, lot 2915
  25. Randall 1974
  26. Parkes 1979, nr. 17
  27. Lemaire 1980
  28. Den Haag 1980, nr. 22
  29. Wormald & Giles 1982, p. 252-258, pls. 14-15
  30. Manion & Vines 1984, nr. 69
  31. Oliver 1988, delen 1 en 2 (met in dl. 2 een catalogus genummerd 1-41 = p. 239-294; nummers verwijzen naar deze catalogus)
  32. Londen, Sothebys 1989, 19 juni, lot 3012
  33. Smeyers 1998, p. 157-172, figs. 68-87
  34. Leuven 2002, nr. 51