Londen, British Library, Ms add 10546, f. 5v (detail)

Tours (School)

Karolingisch scriptorium en centrum van boekverluchtingskunst, gevestigd in Tours. In het klooster van Saint-Martin werden de eerste schreden op het pad van de boekverluchtingskunst gezet onder de bezielende leiding van abt Alquin van York (796-804). De afkomst van Alquin verklaart de sterke angelsaksische invloeden. Opvolger van Alquin was Fridugisus (804-834).

De banden met het Hof van Karel de Kale waren sterk, zodanig dat de School van Tours ook wel wordt aangeduid als de Eerste Hofschool van Karel de Kale.

Van alle karolingische centra van boekproductie was Tours de productiefste: ongeveer 200 handschriften, waarvan ongeveer 60 verluchte, zijn bewaard gebleven. Van deze 60 verluchte handschriften dateren er 11 uit de tijd van Alquin.

Londen, British Library, Ms add 10546, f. 352v: Christus in majesteit

Waarschijnlijk trokken artiesten uit de School van Reims na de val van Ebbo in 835 naar Tours, hetgeen de invloeden van ouder werk uit Reims in bijvoorbeeld het Sacrementarium van Marmoutier (Autun, ms 19bis) kan verklaren (Utrecht 1996, nr. 22).

De kunstenaars van de School van Tours vonden op hun beurt onderdak aan de Tweede Hofschool van Karel de Kale nadat Tours in 853 was vernietigd door de Noormannen.

Hoofdwerken uit de School van Tours betreffen de Grandval Bijbel (British Library add 10546) en de Bijbel van Vivian (Parijs, Bibliothèque Nationale lat 1).

Londen, British Library, Ms add 10546, f. 5v: Adam en Eva

Koehler 1930-1933 meende dat het basisprogramma van de bijbelillustraties uit Tours werd samengevat in de verluchting van de Grandval Bijbel. Hij dacht de vier volbladminiaturen van dit handschrift te kunnen terugvoeren op een, verloren gegane, bijbel gemaakt rond 450 voor paus Leo I de Grote (440-461).

Wright 1985 is nog specifieker in zijn verwijzing naar een antiek handschrift dat als voorbeeld en inspiratie heeft gediend voor de kunstenaars uit Tours. Hij laat zien dat de fameuze Vaticaanse Vergillius, gemaakt rond 400 in Rome, tijdens het 2e kwart van de 9e eeuw in Tours verbleef en daar als voorbeeld diende voor in ieder geval de Bijbel van Vivian. Als verklaring voor deze suggestie dat een dergelijk luxueus handschrift in een redelijk afgelegen oord als Tours kon terechtkomen, kan mogelijk dienen de hypothetische redenering dat het handschrift ooit deel uitmaakte van de bibliotheek van Karel de Grote en met de opdeling van deze bibliotheek na diens dood Tours bereikte.

Een wellicht met naam gekende Tourse verluchter is de monnik Adalbaldus (zie verder aldaar).

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms lat 1, f. 422v – 423r: aanbieding van het handschrift aan Karel de Kale

Catalogus

Autun, Bibliothèque municipale

Ms 19bis sacrementarium van Marmoutier, Tours, ca 844-845

literatuur:

  • Dodwell 1993, p. 74
  • Utrecht 1996, nr. 22
  • Parijs 2007, p. 46 en in nr. 18

Bamberg, Staatliche bibliothek

Ms bibl 1 (oude signatuur : A.I.5) Bijbel (zog. Bijbel van Alquin), Tours, 9e eeuw

literatuur:

  • Leitschuh 1895 (1966), p. 1,2
  • Boeckler 1930, p. 32
  • Parijs 2007, in nr. 34  

Londen, British Library

Ms add 10546 Grandval Bijbel, Tours, ca 834-843

Londen, British Library, Ms add 10546, f. 25v

literatuur:

  • Mütherich & Gaehde 1977, p. 25-6, nr. 20
  • Dodwell 1993, p. 71, afb. 54, 55

Ms add 11848 evangeliarium, Tours, ca 820-830

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms Ludwig I.1 Fragmenten uit een bijbel, Tours, ca 845

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms Ludwig I.1, f. 10r

literatuur:

  • Euw & Plotzek 1979, Band 1, nr. I.1
  • De Hamel 1994, afb. 39

Nancy, Kathedraal

Evangeliarium van Gauzelinus, Tours, ca 820

literatuur:

  • Boeckler 1930, p. 32

New York, Pierpont Morgan Library

Ms M 191 evangeliarium, Tours, ca 804-834

literatuur:

  • Rand 1929, nr. 35
  • Koehler 1930-1933 (1963), p. 94, 161-2, pl. 30
  • New York 1934, nr. 5
  • De Ricci 1937, II, nr. 191
  • Baltimore 1949, nr. 3

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms lat 1 Bijbel van Vivian (ook: eerste bijbel van Karel de Kale), Tours, ca 845-846

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms lat 1, f. 329v

literatuur:

  • Mütherich & Gaehde 1977, p. 26, nrs. 21-23
  • Dodwell 1993, p. 71, 74, afb. 56, 57, 58
  • De Hamel 1994, afb. 46
  • Die Psalmen 1997, afb. p. 191
  • Walther 2001, p. 96-7
  • Parijs 2007, nr. 13

Ms lat 266 Evangeliarium van Lotharius, Tours, ca 849-851

literatuur:

  • Mütherich & Gaehde 1977, p. 26, nrs. 24-26
  • Parijs 2007, nr. 12

Ms lat 8847 bijbel, Tours, tussen 796 en 804

literatuur:

  • Euw & Plotzek 1979, Band 1, p. 35

Ms lat 9385 Dufay evangeliarium, Tours, ca 852

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms lat 9385, f. 18v – 19r

literatuur:

  • Mütherich & Gaehde 1977, in nr. 26
  • Parijs 2007, nr. 33

Sankt Gallen, Stifstbibliothek

Cod 75 bijbel, Tours, tussen 796 en 804

literatuur:

  • Euw & Plotzek 1979, Band 1, p. 35
  • Parijs 2007, p. 37

Literatuur

  1. Springer 1880
  2. Janitschek 1889, p. 93, 94
  3. Goldschmidt 1892
  4. Leitschuh 1894, p. 321 ev.
  5. Durrieu 1895
  6. Leitschuh 1895 (1966) p. 1, 2
  7. Tikkanen 1895-1900 (1975), p. 172-320
  8. Graeven 1898
  9. Swarzenski 1902
  10. Boinet 1913, pl. LXI-LXXVIII
  11. Rand 1929, nr. 35
  12. Boeckler 1930, p. 31-35
  13. Koehler 1930-1933 (1963), p. 94, 161-2, pl. 30
  14. Jones & Morey 1931
  15. Nordenfalk 1931, p. 225 nt 30
  16. De Wald 1932
  17. New York 1934, nr. 5
  18. De Ricci 1937, II, nr. 191
  19. Nordenfalk 1938, p. 195
  20. Baltimore 1949, nr. 3
  21. Wormald 1953
  22. Nordenfalk 1957 (1995), p. 66
  23. Tselos 1957
  24. Schade 1959
  25. Schade 1960
  26. Steiger & Homburger 1964
  27. Engelbrecht 1965
  28. Aken 1965, nrs. 481, 484
  29. Gaehde 1966
  30. Koehler 1972, p. 138-153
  31. Gaehde 1975
  32. Mütherich & Gaehde 1977, p. 25, 26, nrs. 20, 21-23, 24-26
  33. Dufrenne 1978 (1)
  34. Dufrenne 1978 (2)
  35. Reims 1978, nr. 9
  36. Euw & Plotzek 1979, Band 1, nr. I 1, p. 35, 36, 43-48
  37. New York 1979, nr. 192
  38. Koehler & Mütherich 1982
  39. Utrecht 1984, nr. 98
  40. Van der Horst & Engelbregt 1984
  41. Bierbrauer & Bierbrauer 1985
  42. Gaehde 1985
  43. Wright 1985
  44. De Hamel 1986, afb. 49, p. 56
  45. Dodwell 1993, p. 67-74, afb. 54-62
  46. De Hamel 1994, afb. 39, 46
  47. Koehler & Mütherich 1994
  48. Mütherich 1996
  49. Noel 1996
  50. Utrecht 1996, catalogus nr. 1, 6-10, 22
  51. Van der Horst 1996
  52. Die Psalmen 1997, afb. p. 191
  53. Koehler & Mütherich 1999
  54. Walther 2001, p. 96-97
  55. Parijs 2007, p. 37, 46, nrs. 12, 13, 18, 33, 34